خانە کتاب كُردی
سەرنجێک لەسەر “بیست‌وچوار چرکەی ژیانی شەهین”، دووهەمین ڕۆمانی چیا پەرویزپوور
یەدێ شاکری
(ئەم کورتەبابەتە تەنیا لەسەر وەرز یەک و دووی ڕۆمانەکەس کە من وەک بەش یەک ناوی لێ ئەوەم. بە بڕوای من وەرز یەک و دوو بۆ خوەی چیرۆکێک جیاس و تواوە حەتتا ئەگەر باقی ڕۆمانەکە نەخوێنی. بیست‌وچوار چرکەی ژیانی شەهین وەسە غەزەڵ کە هەر بەیتێکی مەعنای خوەی هەس.)
لە تەمبوورەو دەس پێ‌ئەکات. گوایه چەن چت دەسیان داگە دەس یەکەو تا بنچینەی ئەم ڕۆمانە بنێت؛ تەمبوور، کەلام، پردیوەر، “کەسنەزان” و شەهین. نووسەر لە دڵ ئەمانەو سەر ئەکاتە ناو ڕۆح خوەیەوە و ئەتانین بێژین بەشێک لە خوەی لە پشت “ڕەشۆ”، قارەمان داستان، شاردگەسەو. وەرز یەکەم کە دوو لاپەڕەس وەسە پێشەکیک کە مەنتق زوانی ڕۆمانەکە نیشان ئەدات و وەرز دووەم بیست‌ودوو لاپەڕەس کە دەسپێک چیرۆکەکەس.
وادیارە تەک کارێک سوورئاڵا رووبەڕووین. کاراکتر ڕەشۆ ڕەوان فرە پێچاوپێچێکی هەس. تەک خوەیا ئەدوێت و خوێنەر دەنگی ئەژنەفێت. چەن چت ها لە سەر مێشک و ڕەوانیا کە عەزیەتی ئەکات: باوکی، مێهدی، ڕووناک، مادی و هاوڕێیەکانی. ڕەشۆ لە ڕێگەی نووسین ئەم چیرۆکا کە ڕساڵەتەکەیە باوەڕ خوەی لە سەر پرسی کورد تێکەڵ بە چیرۆکەکەی ئەکات و نەتیجەیشی لێ ئەگرێت. شەهین هەمیشە ها تەکیا و بڕیار ئاخر شەهین ئەیدات و لە ئاخر پاراگراف بەشی یەک پێ ئەیژێ: «تۆ بنووسە، ئەوان خۆیان زینگ ئەونەو». ئەم وتەی شەهینە، ڕەشۆ لەو گشتە کێشەی دەروونیە ڕزگار ئەکات.
پرسیارێک کە فرەتر ڕەشۆ دەرگیر ئەکات ئەمەسە: «تۆ کوردی یا گۆران؟». حەز ئەکات خەڵک لێ تێ بگات چونکە هەروا کە خوەی ئەیژێت کەس لە “کۆ-زوان”ی گۆران تێ‌ناگات. کۆ-زوان دەستەواژەیکە نووسەر لە ناو ئەم ڕۆمانە وەک ڕێگەیک بۆ یەکیەتی درووسی کردگە. کۆ-زوان نەک بە مانای زوان قسەکردن، فرەتر وەک نوێنەر فەرهەنگ و ئەندێشە و ئوستوورە و ئایین و خاک و … کە هەر کامیان زوان و هەستی خوەیان هەس و گشتیان بەیەکەو ئەون بە کۆ-زوانێک کە گشتی بەیەکەو گرێ ئەدات؛ هەروەها، لە بەش زوانیشا لە تواو زاروزوانە کوردییەکانا ڕەنگی داگەسەو.
کاراکتر دژەقارەمان و نەرینی ئەم چیرۆکە مێهدیە. وا بۆی ئەچێت کە مێهدی ئەتانێ بەس کەسێکی ناکوردیش نەوێت چونکە تەک مادییا یەک کەسن و هاوکاتیش شایەد دوو کەس بن و یەک بەرنامە ئەونە بەرەو: کورد بووچکەو بکەنەوە و سەرقاڵی کەن بە زوانەو. ئانجا ڕەشۆ چۆنیەتی ڕزگاری کورد لە یەکیەتی کوردا لە ڕێگەی کۆ-زوان گۆران و باوەڕ بە یار کە ئەوەڵ و ئاخرە نیشان ئات.
چتێک کە ئەم ڕۆمانە بەرچاو ئەکات زوانەکەیە کە تێکەڵاوێکە لە گشت زوانە کوردیەکان کە ئەتانێ مەنتق زێهنی نووسەر بواتە بەرەو. نووسەر سەر ئێشە درووس ناکات بۆ خوێنەر چونکە فەرهەنگۆکێکیشی بۆی دانیاگە لە ئاخر کتێوەکە. ئەم کاریە کورد گەورەتر نیشان ئات و هاوکات نیشاندەر بیر کەسێکە کە بە چەن زوان جیا و هاوکات یەکگرتگ بە فەرهەنگ گۆران گەورە بووگە و بە زوان کوردی یەکگرتگ کە نووسەر پێ ئەفکرێت بیر ئەکات و ئەنووسێت.
لە نیمەی کەمتر بەش یەک مادی دەورێک سەرەکی ئەوینێت. پێناسەی مادی فرە ڕووخێنەر دەس پێ ئەکات: کوڕێک بێ‌دەنگ و شەرمن و گێلە؛ قسە لە خوەی و بنەماڵەی ناکات؛ باوکی تەسلیمیە و کوڕ تەڵاقە و هەر چێ ئەچێتە بەرترەو تەک دوژمن واقعیەکە ئەونە یەکێک. مادی ڕەشۆ ئەداتە دەسەو. ها بە شۆن ڕووناکەو کە دەسگیران ڕەشۆوە. هاوکات ها بە شۆن جێگەیکیشەو ڕەفێقەکانی بێرێتە ئێنە؛ ئەو جێگە، ماڵ و ژێرخانەکەی ڕەشۆوە کە شوێن تەنیاییەکان ڕەشۆ و شەهینە. مادی شوناس کورد بە زوان یەکگرتگ ئەزانێ و ئەمە کوردی بووچکەو کردگە و بە گشتی هاوکار دوژمنە. “کەسنەزان” پڕە لە مادی و مادیەکان کە گشتیان وەک مرۆچە لکیاگن بە جەستەی هیلاک و پارچە پارچەی کەسنەزان. بەس چتێک لێرە سەرەنجڕاکێشە ئەوەسە کە نووسەر نایڵێ خوێنەر بیر جیاوازێکی بوێت لە سەر کورد و زوان و…، و بڕیار ئەوەڵ و ئاخر خوەی ئەیات.
مادی کێشەی فرەس و یەکێ لە گەورەترین ئازارەکان مادی بۆ رەشۆ یا نووسەر ئەوەسە کە بە هاتنی مادی شەهین لێ دوور ئەوێتەوە و تەنیاییەکانی تەک شەهینا ئەشوێنێت. دیارە کە ڕۆح شەهین، کە چل ساڵ پێش کوژیاگە، ڕەشۆی داگیر کردگە. لە مادی بگزەرین، لە سەرێک ترەو، “خەبات” خەمێک گەورەس بە شانیەو. هاوڕەزمێکە کە بە دەس خوەی کوشتگیە و ناتانێ لە بیری بواتەو. نەک لە بەر کوشتنی چونکە خەبات نەمەشیا زینگ بماتایت. ناڕاحەتی ئەوەسە دوای خەبات نەیتانی خوەی بکوژێت و تفەنگەکەی کە نابوویە ناو دەم خوەیەو گووللەی تیا نامێنێت. خەبات بە شێوەیک خوێنەر ئەخاتە بیر سەرهەڵدان کە نەمەشیا بکەفتایتە دەس دوژمن وەلێ لە دواییا مرۆچەکان تەپیان دا سەری و لە ناویان برد.
ڕەشۆ زینگ ئەکەفێتە زیندان و مێهدی و/یا مادی ئەونە لێ ئەپرسن و بەم پرسیارە کە کوردی یا گۆران رەوانی ئەشێونن. باسێک قورسە و ڕەشۆ بەڕاحەتی ناتوانێ جواوی باتەو. لە ئاکاما وا ئەیژێت کە پەیوەندی گۆران و کورد وەسە خوەر و تیشکەکەی، گۆڕ و مردگ، دوو شت کە لە یەک جیا ناکرگنەو. مێهدی ئەشکەنجەی جەسەیی ئەدات و مادی ڕۆحی ئەشێونێتە یەکا و بە قسەکردن لەبارەی ڕووناکەو ئەیڕۆخنێت. وەلێ تەنیاییەکان زیندان وا لە ڕەشۆ ئەکات حەز ئەکات بیانوینێت بەو بۆنەو کە بار قورس و گران تەنیایی لەو زیندانە تاکەکەسییە ئەیتۆقێنێت. ئەو تەنیاییە بار قورس ڕابردووی تێرێتەو بەرچاوی. بە باوەڕ منی خوێنەر، هەروا کە شعر شابەیتی هەس، شاڕستەی ئەم بەشیشە، جیا لە تەوسیف‌گەل شاعێرانەی، ئەمەسە کە کاتێ ئەونە تەنیایت جەللادت ئەوێتە دۆستێک بۆت. ئەم پارادۆکسە بەشێکە لە فەلسەفەی ژیان ئینسان و تێپەڕکردنی لە ژێر سایەی جەبر و ترس، و نیشان ئات ئینسان لاوازتر لەوەسە کە بیر ئەکاتەو.
“قۆلانچە” لەم ڕەوایەتا لە زیندانا ڕزگاریدەر ڕەشۆوە. ڕەشۆ ئەم قۆلانچە لە زیندانا ئەدۆزێتەو. بە قرتاندن قاچەکانی، شەیتانە ڕەوان‌خوەرەکانی دوور ئەونەو لە زێهنی و ئیلهامی ڕزگاربوون لە مێشکیا ئەچێنێ و بەم شێوە لە ئەشکەنجە و زیندان رزگاری ئەوێت.
تەنزێکی خەمناکیش لە وە بیر هاوردن کەسانێکە کە بە گاڵتە و بێ‌گوناح گیریاگن یا ئێعدام ئەون یا سزا ئەدرگن. ناویان، کەسگەلێک لە کووجی و کۆڵانەکان کەسنەزان نیشان ئات وەک مەنووچە شێت، جەبارە قنگ‌ڕەق و سابرە سەروقنگ و … لەم ڕۆمانە ئەوێنین کە دیاری‌ترینیان “برایم بڕوێش”ە کە درۆزن بوو و پەنج هەزار و بیس و چوار دار هەناری، کە نماد کوژیاگەکان کەسنەزانە، چاندگە و بەو بۆنە ڕاپۆرتی دریاگە.
لە کۆتایی بەش یەک سەرەنجت ئا بە دوکتۆرێک کە بە قسەی ڕەشۆ لە «خۆمانە» و دینیشی گۆڕیگە تا مێهدیگەل باوەڕی پێ بکەن و لە زیندانا بتوانێ یارمەتی‌دەر زیندانییەکان بێت. ئەوێتە هەوێن ڕزگار بوونی ڕەشۆ لە زیندان.
چیا پەرویزپوور
بە بڕوای من بە نسبەت ڕۆمان یەکەم، چیا پەرویزپوور فرە بەرەو پێش چووگە لە نووسینا و فرە زەریف ئەتواتە ناو ڕەوایەتەکە. کەسەکان و ناوەکان لە تەک ڕووداوەکان ئەلکنێ بە یەکەو. پرسی کوردت بە کورتترین ڕستەکان بۆ چارەسەر ئەکات.
چیا پەرویزپوور بازنەیێکی بۆ خوەی هەس کە پڕە لە مووسیقی و تەموورە و پڕە لە خوەی و دونیایک کە قارەمانی خوەیەو و پڕە لە پرسی کورد و لە ئاخریشەو گرێ‌دان ئەمانە بە “کەلام” و گۆران. ئەمە ڕەخنە نیە. هەرکەس بۆ خوەی بازنەیێکی هەس و بازنەی چیا لانیکەم لە ڕۆمان پێشوو و لە بەش یەکەم ئەم ڕۆمانە ئەمەسە. ڕەشۆ کە بەشێکی خودی چیاس ها ناو بازنەی دوونادوونا و ها لە نۆسەونەوەونۆیەمین دوونیا. هەزارویەک دوون بچێت و جامە بگۆڕێت ئەگەیتە حەقیقەت یاری. واتە کامڵترین حاڵەت بازنەیی و بازنەکە ببەسگێت، ئیتر نامەرگی و جاویدان بوونە.
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «خانه کتاب کُردی» مجاز است.
