کتاب «شوق نامه کرمانجی» راهی بازار نشر شد.

کتاب «شوق نامه کرمانجی» منتشر شد.

دکتر هادی بیدکی

ابن غریب جرمغانی یکی از سرایندگان بومی استان خراسان شمالی در قرن ۱۲ ق. است که از لحاظ تاریخی اواخر عهد صفوی، تمام دورۀ افشاری و اوایل عصر زندی را درک کرده و کلیات اشعاری از او به سه زبان کرمانجی، فارسی و ترکی باقی مانده که این اشعار در انواع ادبی و قالب های شعری متنوعی سروده شده است. جلد اول این اثر شامل منظومۀ کرمانجی شوق نامه، جلد دوم دربردارندۀ اشعار فارسی و جلد سوم مشتمل بر باقی اشعار کرمانجی است.

از نام و نشان این شاعر کرمانج اطلاع زیادی در دست نیست، جز اینکه او در اشعار خود «ابن غریب»، «ابن غریبی»، «غریب» و «غریبی» تخلص کرده و در جرمغان سکونت داشته است.

ابن غریب طبق یکی از اشعارش، حداقل تا ۱۱۸۰ ق. در قید حیات بوده و از آنجایی که به شصت سالگی خود اشاره کرده است، ظاهراً در حوالی ۱۱۲۰ ق. نیز متولد شده¬است.

اشعار کرمانجی ابن غریب مشتمل است بر منظومۀ شوق نامه که البته با ابیات فارسی نیز توأم است، مثنوی ساقی نامه، ۶۰ غزل، ۱۰ مخمس و یک مستزاد.

اشعار فارسی نیز مشتمل است بر دو مثنوی کوتاه با عناوین سراپا و شکّیات نماز، ۱۶۳ غزل، ۱۸ مخمس، ۹ رباعی و یک ترکیب بند، یک ترجیع بند، یک قطعه و یک مستزاد.

تمام این اشعار تصحیح و ترجمه شده و در مرحلۀ چاپ است.

تاکنون از کلیات ابن غریب دو نسخۀ خطی شناسایی شده که یکی ناقص است و فقط ۱۴ ورق از آن باقی مانده که آن هم مربوط به بخشی از شوق نامۀ کرمانجی است، اما نسخۀ دوم کامل تر است و ۱۸۹ ورق دارد و کار تصحیح بر اساس آن انجام شده است.

ظاهراً نسخۀ اساس چند سال پس از ابن غریب و چه بسا در زمان او کتابت شده است، چراکه هم نظم و ترتیب اشعار و کتابت آن به نسخۀ اصل شاعر شباهت دارد و هم نسخه در حین کتابت و یا پس از اتمام آن، مجدداً با نسخۀ مأخوذ مقابله شده و کاتب افتادگی ها و اشتباهات خود را رفع نموده است.

جلد اول این کلیات، یعنی شوق نامه از لحاظ ساختاری شامل یک مقدمۀ مفصل و علمی- استنادی است تا مخاطب بتواند از طریق آن، شاعر و آثار او را بهتر بشناسد؛ همچنین، متن شوق نامه یک بار طبق الفبای نسخۀ اساس رونویسی و تصحیح شده، سپس، طبق شیوۀ سنت تصحیح، اختلافات دو نسخۀ اساس و بدل در بخشی جداگانه ثبت و ضبط شده است.

هدف از تصحیح و إحیای کلیات ابن غریب این بود که مخاطبان آن منحصر به کرمانج زبانان خراسان نشود؛ بنابراین، هم ابیات کرمانجی را با راعایت امانتداری به فارسی برگرداندم و هم تمام متن کرمانجی را با الفبای مرسوم کردی آرامی مجدداً بازنویسی کردم تا اینکه هم فارس زبانان از محتوای این منظومه بهره مند گردند و هم کردهای دیگر مناطق ایران و خارج از آن.

ابن غریب در سرودن شعر به سه زبان کرمانجی، فارسی و ترکی مهارت خاصی داشته و از دو زبان عربی و تاتی نیز آگاه بوده¬است، همان طورکه شواهدی در اشعارش وجود دارد که حاکی از دانش او در جزئیات علم لغت است.

اشعار این شاعر سرشار از صناعات بلاغی و آرایه های متنوع ادبی است که سخن او را زا حالت خبری به کلام ادبی جهت داده است. ابن غریب مانند بسیاری از شاعران دیگر دارای سبک شعری عمومی و فردی است که آثار آن بیشتر در غزلیات و مخمسات او نمود پیدا کرده؛ به طوری که سروده¬هایش از لحاظ سبک شناسی، هم مشتمل بر مختصات عمومی شعر فارسی در دو عهد صفوی و افشاری است و هم خصوصیاتی در آن وجود دارد که ویژۀ شخصیت ادبی خود اوست.

کلیات ابن غریب آینۀ نستاً کاملی از کاربرد قالب های متنوع شعری است و مهارت شاعر آنجایی است که توانسته شعر کرمانجی را در قالب های رایج شعر فارسی بگنجاند. او مخمساتی دارد که هر کدام از مصراعات آن به زبان های کرمانجی، فارسی، ترکی و عربی است، بدون اینکه شعر از لحاظ وزن و قافیه و یا معنا و مفهوم دچار خلل و نارسایی شود. این شاعر مانند شاعران معاصر خود و چه بسا بیشتر از آنان، با سرایندگان ادبیات فارسی و ترکی آشنایی داشته و دیوان اشعار آنها را از نظر گذرانده است. او چندین مخمس کرمانجی و فارسی دارد که در اغلب آنها از غزلیات شاعران مشهوری مانند حافظ شیرازی، مولانا بلخی، قاسم انوار، شیرین مغربی و فضولی بغدادی تضمین کرده است.

ابن غریب علاوه بر قالب های ادبی، دربارۀ انواع ادبی شعری عصر خود نیز آگاهی داشته و به عنوان مثال، سه منظومۀ شوق نامه، ساقی نامه و سراپا را در پیروی از شاعران ادبیات فارسی به شعر درآورده است. شواهد متعددی در کلیات او وجود دارد که همگی حاکی از دانش بالای اوست؛ موسیقی، نجوم، تاریخ، دین و مذهب، عرفان و تصوف از جمله موضوعات محوری مذکور در اشعار این شاعر است.

لازم به ذکر است که در هیچ کدام از تاریخ ادبیات های کردی مارف خزنه دار، قانات کردو و علاءالدین سجادی و تاریخ ادبیات در ایران، اثر ذبیح الله صفا هیچ نام و نشانی از ابن غریب وجود ندارد و معرفی و انتشار کلیات این شاعر گمنام پیشینۀ ادبیات مکتوب کرمانجی در خراسان را یک قرن به عقب خواهد برد، درحالی که تاکنون کهن ترین شاعر این منطقه جعفرقلی زنگلی، شاعر کرمانج عهد قاجاری معرفی شده است.

برای تهیه اینترنتی  کتاب بر روی خرید کتاب کلیک کنید.

 هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.