خانە کتاب كُردی
نگاهی به ترجمه‌ی مجموعه‌ی شعر «نیمی باد و نیمی پرنده» اثر کامبیز کریمی
آراکو محمودی
در این یادداشت کوتاه، نگاهی گذرا به ترجمه‌ی مجموعه‌ی شعر «نیمی باد و نیمی پرنده» اثر کامبیز کریمی داشته‌ام. ترجمه‌ی دکتر ورزنده با حفظ وفاداری به متن اصلی و بازآفرینی تجربه‌ی زیباشناختی در زبان فارسی، نمونه‌ای برجسته از تعاملِ میان شعر کُردی و مخاطب فارسی‌زبان است و نشان‌دهنده‌ی نقشُ ترجمه به عنوان کنشی فرهنگی و ادبی در معرفی صدای اقلیت و تداوم جریان شعر نو کردی است.
مجموعه‌ی شعر «نیمی باد و نیمی پرنده» اثر کامبیز کریمی، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نمایندگان نسل سوم شعر نو کردی در کردستان ایران، جایگاهی ویژه در جریان معاصر شعر کردی دارد. کریمی با بهره‌گیری از تجربه‌های مدرن و با حضور خلاقانه‌ی خود، استمرار و پویایی شعر نو را در بستر ادبیات کردی حفظ کرده است. از این رو، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نقش مؤثری در معرفی و گسترش ادبیات معاصر کردی ایفا می‌کند.
ـ یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی شعر کریمی، تلفیق عمیق دانش زبانی با شناخت گسترده از ادبیاتِ کلاسیک و معاصر کردی و فارسی است؛ امری که در مطالعات نقد ادبی تحت عنوان «بهره‌گیری از سنت ادبی» شناخته می‌شود. این تلفیق امکان مشاهده‌ی نشانه‌ها و عناصر فرهنگی و زبانی خاص را در شعرهای او فراهم می‌آورد. وجه متمایز دیگر شعر کریمی، اجتناب او از گرفتار شدن در بازی‌های نظری صرف است؛ امری که برخی منتقدان آن را «مرگ شعر» می‌نامند. بسیاری از نظریه‌های ادبی به زبان‌های دیگر نوشته شده‌اند و شاعران بدون دسترسی به مبانی زبانی و فرهنگی آن‌ها، غالباً برداشت ناقصی از آن‌ها دارند. در مقابل، شعر کریمی از این آسیب مصون مانده و تمرکز خود را بر استمرار جریانِ شعر کردی حفظ کرده است، به‌ویژه در پیوند با دستاوردهای نسل گوران و نسل‌های اول و دوم شعر نو کردی در ایران.
ـ ترجمه‌ی شعر یا هر اثر ادبی کُردی به فارسی، به‌ویژه شعری که دارای گفتمانِ بینازبانی است، فراتر از انتقال دلالت‌های ظاهری معنایی است. ترجمه می‌تواند نشان دهد که شعر همچنان در متنِ فرهنگی ما زنده است و مسیر خود را ادامه می‌دهد. و هم¬زمان فرصتی برای مخاطب فارسی‌زبان فراهم می‌آورد تا با صدای شعری متفاوت و تجربه‌ای زیباشناختی نو مواجه شود.
ـ پژوهش‌های معاصر در حوزه‌ی مطالعات ترجمه نشان می‌دهند که ترجمه‌ی شعر، هنری بینازبانی و فرهنگی است؛ فرآیندی که در آن، ترجمه نه نسخه‌ای عینی و تکرارپذیر از متن اصلی، بلکه آفرینشی مستقل به شمار می‌آید که در عین وفاداری به صدای شاعرانه‌ی متنِ مبدأ، هویتی تازه در زبان مقصد می‌یابد. بر این اساس، ترجمه‌ی موفق آن است که بتواند علاوه بر انتقال معنا، فضا، موسیقی درونی و لحن شاعرانه‌ی اثر را نیز بازآفرینی کند و خود به‌عنوان متنی ادبی و مستقل در فضای شعر معاصر جلوه‌گر شود.
ـ دکتر ورزنده، با تکیه بر شناختِ عمیقِ فرهنگی، زبانی و تاریخی از شعر کردی و فارسی و نیز ارتباط نزدیک و مستقیم با شاعر، ترجمه‌ای ارائه داده است که در سطوح معنا، زبان و تجربه‌ی زیباشناختی با متن اصلی هم‌خوانی دارد. برای او، ترجمه نه صرفاً فرایند انتقال معنا، بلکه کنشی فرهنگی و آفرینشی است که در آن، زبان مقصد به فضایی برای بازآفرینی تجربه‌ی شاعرانه‌ی متن اصلی بدل می‌شود.
ـ مقدمه‌ی مترجم، هرچند در ظاهر مروری بر تاریخ شعر کردی به نظر می‌رسد، در لایه‌های عمیق‌تر، جستاری¬ است برای بازشناسی صدای اقلیت و تأکیدی بر ضرورتِ حضور آن در نظام زبانی و فرهنگی غالب است. ترجمه‌ی شعر کردی به فارسی را می‌توان تلاشی برای بازگویی تجربه‌ی زیسته‌ی حاشیه و بستری برای مواجهه و گفت‌وگوی میان‌فرهنگی دانست؛ فرایندی که به بازتعریف مفاهیم «مرکز» و «حاشیه» در ادبیات معاصر ایران می‌انجامد. از این منظر، ترجمه کنشی صرفاً زبانی نیست، بلکه عملی فرهنگی و سیاسی است که مخاطب فارسی‌زبان را با تاریخ ادبی، فکری و هستی‌شناختی کردها آشنا می‌سازد و نشان می‌دهد ترجمه نه «تابع» بلکه «فاعل» است؛ کنشی برای بازپس‌گیری صدای خاموش‌شده‌ی اقلیت و گشودنِ افق‌های تازه‌ای برای گفت‌وگو میان فرهنگ‌های هم‌زیست در یک جغرافیای سیاسی مشترک.
ـ در پایان می‌توان گفت که ترجمه‌ی مجموعه‌ی «نیمی باد و نیمی پرنده» به فارسی، با اتکا به دانش ادبی، ذوق شاعرانه و تسلط زبانی دکتر ورزنده ـ مترجم اثر ـ از برجسته‌ترین نمونه‌های ترجمه‌ی شعر کردی به فارسی به شمار می‌آید؛ ترجمه‌ای که توانسته است وفاداری به متن اصلی را با آفرینش زبانی و زیبایی‌شناسی شعر فارسی درآمیزد.
از منظر نقد ترجمه، نزدیکی عاطفی مترجم به جهان شعری شاعر، همراه با شناخت عمیق از متن، لایه‌های زبانی و بافت فرهنگی اثر، از مهم‌ترین عوامل موفقیت در ترجمه‌ی شعر به شمار می‌رود. ترجمه‌ی دکتر ورزنده نه‌تنها توانسته است ارزش‌های ادبی و فرهنگی آثار کریمی را به‌درستی منتقل کند، بلکه به‌مثابه تداومِ جریانِ پویای شعر کردی و نشانه‌ای از ظرفیت این ادبیات برای تعامل و ارتباط با مخاطبان جدی ادبیات معاصر نیز قابل ارزیابی است . به باور من؛ ترجمه‌ی این‌گونه آثار نقشی اساسی در تقویتِ ارتباط میان نسل‌های گوناگون شاعران کرد ایفا کرده و زمینه‌ی تعامل فرهنگی با مخاطبان گسترده‌تر را فراهم می‌سازد.
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «خانه کتاب کُردی» مجاز است.
