خانە کتاب كُردی
شناسنامەی کتاب: “آغاز ادبیات کردی”، اثر محمد اوزون، ترجمەی: طاهر آگور، انتشارات پنویس، ۱۳۹٦
طاهر آگور
“آغاز ادبیات کردی” اثر محمد اوزون یکی از منابع معتبر در حوزه تحقیقات پیرامون ادبیات کردی می باشد. این اثر که در سال ۱۹۹۲ از سوی انتشارات بیبون در آنکارا چاپ شده است، حاوی اطلاعات بسیار مفیدی در زمینه ادبیات کردی برای محققان این عرصه می باشد.
محمد اوزون در این اثر خود چگونگی شکل گیری ادبیات مکتوب کردی را مورد بررسی قرار می دهند.
وی ادبیات کردی را به سه بخش “ادبیات کردهای قفقاز”، “ادبیات کردهای ترکیه و سوریه” و “ادبیات کردهای ایران و عراق” تقسیم و به صورت جداگانه به بررسی آنها می پردازد.
اوزون در این اثر خود بیش از ۱۰۰ منبع استفاده نموده است.
متاسفانه ادبیات کردی کرمانجی که بخش عمده ای از ادبیات کردی را شامل می شود، در ایران مظلوم واقع شده است. همچنین در آثار و تحقیقات مختلفی که پیرامون تاریخ ادبیات کردی در ایران چاپ و منتشر شده اند نیز این واقعیت تلخ دیده می شود، که از ارزش علمی اثر می کاهد. در این آثار معمولا ادبیات کلاسیک کردی به سه الی چهار شاعر (احمد خانی، ملای جزیری، فقیه طیران) خلاصه شده است، درحالی که این تنها قطره ای از دریای ادبیات کلاسیک کردی به گویش کرمانجی شمالی است. لذا بر آن شدم که با ترجمه این اثر محمد اوزون گوشه ای از این ادبیات فراموش شده در ایران را به دوست داران زبان و ادبیات کردی عرضه کنم.
محمد اوزون می گوید: « تاریخ خائن است. اگر قوی نباشیم و با قدرت کار نکنیم و آثار ارزشمند خلق نکنیم، اتفاقات، عوامل و رخدادها به مرور زمان به فراموشی سپرده می شوند و اشکال و شیوه ها دگرگون می شوند. آن موقع راه برای تحریف و از بین بردن آنها برای زورگویان و اشغالگران هموار می شود.(از پیشگفتار کتاب)
متن پیشگفتار نسخە اصلی کتاب بقلم انتشارات بیبون(Beybûn)، از طرف مترجم اثر بە اعضای فرهیختە خانە کتاب کردی تقدیم می شود.
پیشگفتار کتاب:
چند ماه پیش مجله داشپیگل آلمان با تورگوت اوزال رئیس جمهور ترکیه مصاحبه ای انجام داد. تورگوت اوزال در این مصاحبه می گوید: «کردی زبان بادیه نشینان است. هیچ ادبیاتی به زبان کردی وجود ندارد».۱ سپس در شماره ی دیگری از داشپیگل، نویسنده و شرق شناس کرد جمال نَبَز به ادعاهای تورگوت اوزال این طور جواب داد: «نه تنها زبان کردی دارای ادبیات بسیار غنی است، بلکه آثار علمی بسیاری نیز به این زبان نوشته و چاپ شده-اند. کتابخانه های کردستان عراق پر است از این آثار. علت اینکه ادبیات کردی در ترکیه به چشم نمی خورد این است که از حدود ۷۰ سال پیش یک جنگ همه جانبه و گسترده علیه هر چیزی که به کردی است وجود دارد».۲
نویسنده کرد محمد اوزون در کتاب حاضر بصورت علمی به بررسی ادبیات کردی پرداخته است. او از صدها کتاب، نشریه، مقاله و روزنامه برای این کار بهره جسته است.
در کردی برای واژه Destpêk دو معنی وجود دارد. یکی به معنی Giriş ترکی (ورود) و دیگری به معنی Başlangıç (آغاز) است. در عنوان این کتاب معنی دوم به کار رفته است. به عبارتی دیگر محمد اوزون در این اثر تنها به پیشینیان (پیشاهنگان) ادبیات کردی نمی-پردازد، بلکه تمام ادبیات کردی را مورد بررسی قرار می¬دهد. محمد اوزون به صورت مختصر مخاطب را به عمق ادبیات کردی می¬برد. کسانی که تمایل دارند ادبیات کردی را بهتر بشناسند، می¬توانند از این کتاب به عنوان منبع استفاده کنند. نویسنده در پایان کتاب نیز منابع مهم بسیاری را معرفی می-کند. به عنوان مثال به دو مورد از این منابع مهم اشاره می¬کنیم: «تاریخ ادبیات کردی» (Dîroka Edebiyata Kurdî) اثر قانات کردو و « تاریخ ادبیات کردی» (میژووی ئه¬ده¬بی کوردی) از علاءالدین سجادی.
محمد اوزون همراه با حدود بیست تن از نویسندگان، زبانشناسان و صاحبنظران، سالهاست بر روی آنتولوژی ادبیات کردی به تحقیق و پژوهش می-پردازند و کتاب حاضر بخشی از این فعالیتهاست. این فعالیتها رو به پایان است و امید است نتیجه این تحقیق و پژوهشهای گران سنگ در آینده ای نزدیک به دست خواننده برسد.
همانگونه که گفته شد، نویسنده «آغاز ادبیات کردی» از منابع متعدد و مهمی استفاده کرده است. او به صدها رمان، داستان، شعر و … اشاره می-کند. وی همچنین برخی از واقعیات را نیز برای خوانندگان آشکار می¬کند. او در اکثر موارد هنگامی که به یک نویسنده اشاره نموده، بصورت مختصر وی را مورد «نقد ادبی» هم قرار داده است. محمد اوزون در کنار بیان نظرات و عقاید خودش به استقلال نویسنده هم اهمیت بسیاری داده است. به¬ عنوان مثال:
?ادبیات کردی نیز همچون سرزمین کردها و زندگانی آن¬ها در مبارزه مرگ و زندگانی بوده است.
?در هیچ نقطه¬ای از جهان همانند کردستان، ادبیات و سیاست این گونه با هم پیوند داده نشده¬اند.
?تمامی تحقیقات و پژوهش¬های روی ادبیات کردی، باید براساس ادبیات کردی شفاهی صورت پذیرند.
?دنگبژها و داستان سرایان سنتی نقشهای اجتماعی زیادی بازی میکنند: تاریخ را بازگو و معرفی می¬کنند، به جامعه شاد می بخشند، یک نوع حیات فرهنگی و ادبی ایجاد می¬کنند و به عنوان پلی برای پیوند آینده و گذشته عمل می-کنند.
محمد اوزون، در کتاب حاضر بیشتر به ادبیات مدرن کردی می¬پردازد. او قبل از اینکه وارد بحث ادبیات مدرن شود بطور خلاصه به وضعیت کردها و تقسیم سرزمین آن¬ها اشاره می¬کند. توجه خوانندگان را به محدودیت¬ها و ممنوعیت¬های روی زبان و ادبیات کردی جلب می¬کند و به گونه¬ای بسیار مختصر به پیشاهنگان و کلاسیک¬های ادبیات کردی اشاره می¬دارد. در پایان او به ادبیات شفاهی کردی می¬پردازد.
محمد اوزون نویسنده¬ای بسیار توانمند است. وی در حوزه زبان، فرهنگ، ادبیات و روزنامه¬نگاری کردی کارهای بسیار گران¬بها و ارزشمندی انجام داده است. اما او بیشتر با رمان¬هایش شناخته می¬شود: «تو»(۱۹۸۹)، «مرگ پیرمردی زیبا» (۱۹۸۷)، «سایه عشق» (۱۹۸۹) و «روزی از روزهای عودال زینکه» (۱۹۹۱).
چند ماه پیش «سایه عشق» در استانبول از سوی انتشارات دوز Doz در جلدی بسیار زیبا به چاپ رسید. نویسنده مشهور کرد، خلیل دهوکی در مورد محمد اوزون چنین می¬نویسد:
«محمد اوزون یکی از نویسندگان بزرگ کرد است. وی توانسته در سال¬های اخیر جایگاه خود را در ادبیات کردی اثبات نموده و چندین رمان بزرگ و موفق خلق کند و جایگاه رمان کردی را ارتقا بخشد.»۳
محمد اوزون در رمان¬ها و سایر آثارش بیشتر توجهش را به روشنفکران کرد منعکس می¬کند. وی چنین می-گوید: «روشنفکران یک سرزمین حیثیت آن سرزمین هستند».۴
نویسنده نقش روشنفکران جوامع عقب مانده در پیشرفت را بسیار مهم می¬داند: «کارهای روشنفکری همیشه پیشاهنگ تاریخند. بسیاری از مواقع تاریخ براساس این کارهای روشنفکری شکل می¬گیرد».۵ همچنین در یکی از مصاحبه¬هایش پیرامون روشنفکران چنین می¬گوید:
«پیشروی روشنفکران و جنبش¬های روشنفکری به مثابه پیشرفت کشور است».۵
محمد اوزون تمام رمان¬ها و آثارش را به زبان کردی نوشته است. وی علت نوشتن آثار خود به کردی را چنین بیان می¬کند: «مادامی که وضعیت زبان آبا و اجدادم تا این اندازه پریشان و درمانده باشد، من چگونه می¬توانم ازآن روی گردانم و به زبان دیگری بنویسم؟! چگونه وارد فرایند شکل¬ گیری ادبیات مدرن کردی نشوم ؟! چگونه خود را از شکل گیری جنبش روشنفکری، فلسفی، فرهنگی و ادبی ملی دور نگه دارم؟! … با کدامین اصول اخلاقی و انسانی این¬ها را بپذیرم؟!»۶
پانزده سال است که محمد اوزون در تبعید و در سوئد زندگی می¬کند. پیش از آن که از ترکیه خارج شود، چندین بار بخاطر فعالیت¬های روزنامه¬نگاری و فعالیت¬های زبان کردی دستگیر و راهی زندان شد. وی هر چهار رمانش را در تبعید نوشته است. محمد اوزون یک نویسنده کردی تبعیدی است. او می¬گوید: «تبعید هم می¬تواند آدم را بکشد و هم به پیش ببرد».۷ ولی همانگونه که مشخص است تبعید برای وی به جایی برای خلق آثار بسیار ارزشمند تبدیل شده است.
محمد اوزون خود را بعنوان یک نویسنده کرد و ملی معرفی می¬کند: «درس¬ها و تجربه¬های انسانی نباید برای کردها “غریب” باشد. لذا من احمد خانی را هم پدر زبان و ادبیات کردی و هم همتای دانته، سروانتس، فردوسی و شکسپیر می¬دانم.»
محمد اوزون در اندیشه¬های خود متعصب و خشک نیست، لذا مقاله¬ها و نوشتارهای وی در بسیاری از مجلات، نشریات و روزنامه¬های مختلف چاپ می¬شوند. وی قلم خود را در جهت سود ملت خود بکار می¬برد.
حکومت ترکیه از آغاز تاسیس جمهوری ترکیه تاکنون زبان و ادبیات کردی را انکار نموده است. کسانی که به زبان کردی قلم زده اند را به زندان انداخته است. دانشگاه¬ها و «روشنفکران» ترک کوشیدند بصورت «علمی» عدم وجود زبان و ادبیات کردی را به اثبات برسانند. ولی در این راه موفق نشده اند. اتفاقات داخل کشور و تحولات جهانی آن¬ها را مجبور نموده به وجود کردها و زبان آن¬ها اذعان کنند.
در سال¬های اخیر انتشارات متعددی، کتب بسیاری پیرامون کردها به ترکی منتشر نموده¬اند. بی¬گمان این کار بسیار بزرگیست. وقتی آدم دنبال کتاب¬های کردی می¬گردد، متاسفانه شمار آن¬ها به تعداد انگشتان دو دست نمی¬رسد. آثار ادبی کردی از دو سه مورد تجاوز نمی¬کند.
امیدواریم این اثر(آغاز ادبیات کردی) سرآغازی باشد برای چاپ و تکثیر آثار کردی که تاکنون صدها مورد در خارج از ترکیه چاپ شده¬اند. همانگونه که محمد اوزون می¬گوید: « تاریخ خائن است. اگر قوی نباشیم و با قدرت کار نکنیم و آثار ارزشمند خلق نکنیم، اتفاقات، عوامل و رخدادها به مرور زمان به فراموشی سپرده می¬شوند و اشکال و شیوه¬ها دگرگون می¬شوند. آن موقع راه برای تحریف و از بین بردن آن¬ها برای زورگویان و اشغالگران هموار می-شود. ما به عنوان انتشارات Beybûn زین¬پس همگام با آثار ترکی، بطور ویژه بر روی انتشار آثار کردی کار خواهیم نمود.
انتشارات بَپون
۱- داشپیگل ۱۹۹۱/۴۲ (۱۴/۱۰/۱۹۹۱ ) هامبورگ
۲- داشپیگل ۱۹۹۱/۴۵ (۴/۱۱/۱۹۹۱) هامبورگ
۳- وان- مجله و کلیه (!) نویسندگان کرد ۱۱ سوئد و ۱ ۱۹۹۱ استکهلم
۴- برگه (Bergeh ) 1990/4 استکهلم
۵- کردستان پرس ۲۶ تشرین ۱۹۹۰ استکهلم
۶- ولات، شماره ۹، ۱۹۹۲ استکهلم
۷-ن ودم، شماره ۱، ۱۹۹۲ استکهلم
! هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
