خانە کتاب كُردی
شناسنامەی کتاب: تاریخ ادبیات کردی، مۇلف: فقی حسین ساگنچ، انتشارات: انستیتوی کردی استانبول،۷۰۴ صحفە ،سال ۲۰۰۲
نویسنده در مقدمه اثر گذرا بر پیشینه و خاستگاه تاریخی کردها و زبان کردی از منظر تاریخ و زبان شناسی تاریخی ارائه کرده است و با اشاره به برخی یافته های تاریخی کردها را از ساکنان سه هزار ساله قسمت های غربی فلات ایران به شمار می آورد. سپس می افزاید با توجه به جغرافیای کوهستانی سرزمین کردها، آنان به دامداری و زراعت روی آوردند و شیوه معیشت شبانکارگی به سبک غالب زندگیشان بدل شد که در این حیات اجتماعی آنان اکثر مایحتاج زندگی خود را تولید می کردند.
پیشگفتار کتاب با مرور خاطره ای از دوران کودکی نگارنده در زمان جنگ جهانی دوم و نحوه گرایش وی به ادبیات آغاز می شود و با تشدید علایق وی به زبان و تاریخ و فرهنگ کردی زمینه نگارش تاریخ ادبیات کردی نزد وی فراهم می شود. نویسنده در ادامه ذکر می کند که برای سالیان دراز در راستای تامین اطلاعات و یافته های تاریخ ادبیات کردی به جمع آوری اسناد و آثار ادبی روی آوده است.
وی در ادامه اشاره می کند ادیبان و شاعران کرد و آثار ادبی که در این کتاب ذکر شده اند تنها بخش کوچکی در حد یک دهم از ادبا و شعرای کردی است که نام آنها در مدارک و کتاب های تاریخی و ادبی آمده است.
مۇلف در پیشگفتار درباره معیارهای نگارش تاریخ ادبیات کردی می نویسد: من اشعار و آثار ادیبان متعلق به ۴ گویش اصلی زبان کردی (کرمانجی زازاکی،سورانی و لوری) را همراه با آثار هورامی و مکریانی براساس گاهشماری هشت حکومت کردی (دیلمی، بنی دلف، عیاری، ایزدی، اتابکان، اردلان، بابان و خالدیان) و خودمختاری دیرسیم تقسیم بندی و ذکر کرده ام.
صدیق حروری نویسنده کرد ساکن سوئد، بر این اثر نقدی جدی نوشته است و ضمن ارزیابی دقیق زوایای گوناگون اثر مولف را به انتحال ادبی و کپی برداری بیش از ۲۷۳ صفحه از تاریخ ادبیات کردی صدیق صفی زاده متهم کرده است و در نوشته ای صریح اللهجه به مدعیات مدنظرش با قید شماره صفحات اشاره می کند. وی در ادامه نقد خود را متوجه انستیتو کرد استانبول ناشر و ناظر چاپ اثر می کند و آنان را به اهمال کاری متهم می نماید.
اگر چه اتخاذ موضع انتقادی در قبال یک اثر مستلزم بررسی دقیق فرم صوری و محتوا و مضامین آن اثر با روشی سنجیده و علمی است، اما تاملی کوتاه بر فهرست تفصیلی و بخش مقدماتی کتاب تاریخ ادبیات کردی حسین فقی برخی از خطوط کلی این اثر را برای مخاطب بازنمایی می کند.
این اثر با آنکه از آثار منتشرشده انستیتو کردی استانبول است که زیر نظر حسن کایا (رئیس انستیتو کردی استانبول از سال ۱۹۷۷ تا ۲۰۰۳) و آیسل چتن و اکرام باله کانی در سال ۲۰۰۲ م به چاپ رسیده است، دارای کاستی های روش شناختی و محتوایی فراوانی می باشد و به طور کلی فاقد مشخصات یک اثر آکادمیک مساله محور و روشمند است و بیشتر در سبک آثار غیرتخصصی سلیقه ای و عمدتاً اطلاعات محور قابل تقسیم بندی است.
دوره بندی تاریخ ادبیات در ایران و اسلام، که #مٶلف در مقدمه اثر ادبیات کردی را بخشی از این منظومه می داند، در مطالعات شرق شناسی و مطالعات ادبی ایران و جهان اسلام دارای موازین مشخصی از طبقه بندی و تقسیم براساس شاخصه های سبک شناسی ادبی، گفتمانی، زبان شناختی و … می باشد که بر مولفه های درونی آثار ادبی تاکید داشته و آن را معیار سنجش و دوره بندی قرار داده اند، در حالی که در این کتاب، معیار تاریخ ادبیات کردی گاهشماری سیاسی سلسله های به زعم نویسنده کردی؟! است، که فارغ از صحت و سقم تاریخی کُردبودن این سلسله ها، اصلا معیار مناسبی برای دوره بندی تاریخ ادبی به شمار نمی روند و حتی معیار قرار دادن آنان بعنوان یک مبنای تقویمی گاهشمارانه با توجه به اینکه دوره های تاریخی متعددی هستند که هیچ یک از این سلسله ها قادر به پوشش آن نیستند، اشتباه و نادرست است.
استناد به برخی از گزاره های زبان شناسی و زبان شناسی تاریخی ناصحیح در مورد زبان کردی، به طور مثال: لهجه خواندن گویش یا به نظر برخی صاحبنظران زبان #هورامی از خبط های دیگر این اثر است که از نقص شناخت نویسنده از شاخه های گوناگون زبان و ادبیات کردی حکایت دارد. ذکر نکردن برخی از چهره های شاخص ادبیات کردی در دوره ها و گویش های زبان کردی از دیگر موارد قابل نقد اثر می باشد تا جایی که در صحبت از گویش و به زعم خود نویسنده لهجه هورامی، مولوی کرد به فراموشی سپرده می شود.
از دیگر ضعف های بسیار آشکار و غیرقابل اغماض این اثر تصویری است که نویسنده از ادبیات کردی در دوره های جدید و معاصر ارائه می دهد، این تصویر دچار چنان حدی از آشفتگی، ناهمخوانی و حتی تعارض می باشد که هر خواننده عادی را نیز به پرسشگری در باب اسلوب ساماندهی کتاب وا می دارد. این در حالی است که تاریخ ادبیات کردی علیرغم خطوط مبهم آن در ادوار گذشته در دوره جدید و معاصر و تقریبا از قرن شانزدم میلادی به بعد دارای روایت منسجم و مشخصی است که می توان آن را مبنای بازخوانی های متعدد و تحلیل های نو قرار داد.
فارغ از این موارد، از حیث استنادی و منابع و مآخذ اثر؛ موضع شدیداً انتقادی و حتی اعتراضی #صدیق_حروری نویسنده کرد ساکن سوئد، مبنی بر کپی برداری بخش اعظم این اثر از تاریخ ادبیات کردی صدیق صفی زاده، و اشاره به مصادیق آن براساس شماره صفحات هر دو کتاب، شائبه جدی غیرقابل اغماضی است که به طور کلی وجاهت اثر را از حیث انتحال و دزدی ادبی با بی اعتباری روبرو می کند.
با اشاره دوباره به سخن آغازین مبنی بر ضرورت در دسترس بودن کامل اثر و دقت و تامل نظر کافی در آن برای ارائه نقدی مقبول و مستدل، خانه کتاب کردی از نویسندگان و منتقدانی که به این اثر دسترسی دارند دعوت می کند تا درباره این کتاب و صحت و سقم نظرات ایراد شده در باره آن معرفی انتقادی درخوری به انجام رسانند و خانه کتاب کردی آماده چاپ و نشر هرنوع نقد و معرفی درباره این اثر می باشد.
◾️معرفی و نقد از: گروه تحریریه خانه کتاب کردی
! هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
