کتاب «تاریخ کمبریج کُردها» منتشر شد

کتاب «تاریخ کمبریج کُردها» منتشر شد

شناسنامه کتاب: تاریخ کمبریج کُردها. ویراستاران حمید بزارسلان، چنگیز گونش و ولی یادیرگی، انتشارات دانشگاه کمبریج، ۲۰۲۱٫

.The Cambridge History of the Kurds. by Hamit Bozarslan (Editor), Cengiz Gunes (Editor), Veli Yadirgi (Editor). Cambridge University Press. 2021

فرشاد سلیمی

تاریخ کمبریج کُردها مجلدی معتبر و جامع است که ویژگیهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و نیروها و دگرگونی‌های موجود در میان کُردها و منطقه موسوم به کُردستان را، از قرن پانزدهم میلادی تا قرن بیست و یکم بررسی و تحلیل می‌کند. فصل‌های کتاب، که با روشی واضح و قابل فهم به قلم پژوهشگران برجسته این حوزه نگاشته شده‌اند، به موضوعات و مقولات کلیدی لازم برای درکی بنیادی از تاریخ کُرد و کُردستان شامل: زبان، هنر، فرهنگ و ادبیات، کردستان در عصر امپراتوری‌ها؛ جنبش‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی در کُردستان، و تحولات سیاسی داخلی در قرن بیستم و بیست و یکم می پردازند. سایر فصل‌ها با موضوع جنسیت، دیاسپورا، اقتصاد سیاسی، قبایل، سینما و فرهنگ عامیانه دیدگاههای بدیعی درباره  کُردها و کردستان ارائه می‌دهند، که گامی منظم و ضروری در گستره مطالعات خاورمیانه به شمار می‌رود. به طور کلی این اثر با قراردادن تحولات معاصر کردستان در پهنه وسیع‌تری از تاریخ منطقه، تصویری گویاتر از تاریخ کُردها و کُردستان ترسیم می‌کند.

سامان کتاب

 کتاب در هفت بخش و ۳۶ فصل سامان یافته‌ است.

بخش نخست دگرگونی‌های سیاست و جامعه کُردستان از دوره‌ میانه تا اوایل قرن بیستم را بررسی می‌کند. در فصل ۱، بوریس جیمز درباره ظهور و سقوط امارتهای کُرد در فاصله سده‌های پانزده تا نوزدهم میلادی بحث می‌کند. در فصل ۲، متین آتماچا مبارزات امارتهای کُرد در راستای حفظ موجودیت، تحت لوای امپراتوریهای عثمانی و ایران را بررسی می‌کند. در فصل ۳، صبری آتس سیاست سرکوب اشراف کُرد از سوی امپراتوری عثمانی را ترسیم و پیامدهای سیاسی_ اجتماعی فروپاشی امارات کُردی بر جامعه را به بحث می‌کشد. در فصل ۴، ژین ریس باجلان، ظهور جنبش ملی کُرد در اواخر قرن بیستم و تکامل آن تا اوایل دهه ۱۹۲۰ را ترسیم می‌کند. در فصل ۵، کمال سلیمانی در باب نقش اسلام در پیکربندی ناسیونالیسم کُردی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بحث میکند. در فصل ۶، ولی یادیرگی گزارشی تاریخی از تغییرات اقتصادی کُردستان ارائه می‌کند.

در بخش دوم، تاثیرات تحولات سیاسی منطقه‌ای بر سیاست و جامعه کُردها در قرن بیستم و بیست و یکم ارزیابی می‌شود. در فصل ۷، متین یوکسل گزارشی از تحولات مهم در مناطق کُردی ترکیه، ایران، عراق، سوریه و اتحاد جماهیر شوروی در دوره بین دو جنگ جهانی ارائه می‌دهد. در فصل ۸، بئاتریس گاراپون و عدنان چلیک در مورد احیای فعالیت سیاسی کُردها در فضای پان-کُردی طی دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ بحث می‌کنند. در فصل ۹، چنگیز گونش مهمترین تحولات سیاسی مناطق کُردستان در دهه ۱۹۷۰ و تغییرات سازمانی و انشعابات جنبش‌های کُردی در عراق، ایران، ترکیه و سوریه را به تصویر می‌کشد. در فصل ۱۰، حمید بزارسلان تحولات سیاسی مناطق دارای اکثریت کُرد در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ را در بستر روندهای سیاسی منطقه ای و بین المللی قرار داده و به بازخوانی مهمترین حوادث مناطق کُردی عراق، ایران، ترکیه و سوریه می پردازد. در فصل ۱۱، محمد گورسس و دیوید رومانو، پیش از ارزیابی چشم‌اندازهای کُردی در پرتو تغییرات بنیادی حاصل شده در نظم منطقه ای، تحولات اصلی مناطق کُردی خاورمیانه را واکاوی می‌کنند.

بخش سوم کتاب، تحلیلی از تحولات سده‌های بیستم و بیست‌و‌یکم در سطح ملی ارائه می‌کند و تغییرات عمده سیاست کُردها در عراق، ایران، ترکیه و سوریه را مشخص می‌سازد. در فصل ۱۲، مسعود یگن روند تکوین ایدئولوژیکی و سازمانی ناسیونالیسم کُردی در ترکیه قرن بیستم را تشریح می‌کند. در فصل ۱۳، دریا بایر خصومت شدید نیروهای سیاسی غالب ترکیه نسبت به ایده خودمختاری و خودگردانی کُردی را تحلیل می‌کند و بر تحکیم ریشه های آن در نظم حقوقی و سیاسی ترکیه تاکید می‌ورزد. در فصل ۱۴، گرت استنسفیلد گزارشی از تحکیم خودگردانی کُردها در عراق و تحولات کلیدی سیاسی و جریانات اصلی پنج سال اخیر ارائه می‌دهد. در فصل ۱۵، نیکول اف واتس ضمن گزارشی از اشکال مبارزات سیاسی دمکراتیک و مشروع کُردها در کردستان عراق، چالش‌ها و معضلات رویاروی این سبک از مشارکت سیاسی کُردها را بیان می‌کند. در فصل ۱۶،  مسعود شریفی دریاز  با بررسی عوامل داخلی و منطقه‌ای تاثیرگذار بر تحول جنبش کُردهای ایران از منظر سیاسی و نظامی، دگرگونی مساله کُرد در ایران پس از انقلاب ۱۹۷۹ را به بحث می‌گذارد. در فصل ۱۷، جوردی تجل به بحث درباره سیاست کُردها در سوریه می‌پردازد. در فصل ۱۸، استل امی درباره حضور و تجربه ایزدی‌ها در اتحاد جماهیر شوروی بحث میکند.

بخش چهارم بر دین و جامعه تمرکز داد. در فصل ۱۹، میشل لیزنبرگ در جستاری نقش مذهب در جامعه کردستان، شبکه‌ها و سازمانهای مذهبی کردستان و نحوه تعامل این بازیگران مذهبی با سایر سازمانهای سیاسی، نهادهای قانونی و عموم مردم را بررسی می‌کند. در فصل ۲۰، محمت کورد درباره ظهور اسلام سیاسی در جامعه کُردهای ترکیه بحث می‌کند و سیمای کلی جنبش‌ها، احزاب و سازمان‌های اسلام سیاسی در استانهای دارای اکثریت کُرد را به تصویر می‌کشد. در فصل ۲۱، فیلیپ جی کراینبروک و خانا عمرخالی درباره موقعیت اقلیت‌های مذهبی در کردستان، مانند: ایزدیان، یارسان و علوی‌ها، که مذاهبشان ریشه در دوره های پیشااسلامی تاریخ کردستان دارد به بحث می‌پردازند. در فصل ۲۲، اردال گزیک در مورد علویان کُرد در ترکیه و تجارب آنان در قرن بیستم بحث می‌کند. در فصل ۲۳، حمید بزارسلان و چنگیز گونش تغییر نقش قبایل و مناسبات قبیله‌ای در جامعه کُردی قرن بیستم را بررسی می‌کنند.

بخش پنجم به تاریخ و روند تکامل شاخه‌های اصلی زبان کُردی اختصاص دارد. در فصل ۲۴، ارگین اپنگین گزارشی از ریشه های تاریخی کُردی کرمانجی ارائه می‌کند. در فصل ۲۵، جعفر شیخ الاسلامی به موضوع تکوین و تکامل کُردی سورانی (کُردی میانی) می‌پردازد. در فصل ۲۶، محمد مالمیسانژ درباره کُردی کرمانجکی، که زازاکی هم نامیده میشود، بحثی ارائه میکند.

در بخش ششم، تحولات عرصه فرهنگ، هنر و ادبیات کُردی بررسی می‌شود. در فصل ۲۷، هاشم احمدزاده سیر تطور ادبیات کُردی را ترسیم کرده و با رویکرد انتقادی جریانها و ادوار مختلف ادبی کردستان را ارزیابی می‌کند. در فصل ۲۸، فرنگیس قادری پیدایی و تکامل شعر کُردی را بررسی میکند. در فصل ۲۹، ماری ر. رستمی به تاریخ تئاتر کُردی پرداخته است. در فصل ۳۰، بهار شمشک ظهور و تحولات سینمای کُردی در عراق، ایران، سوریه و ترکیه را بررسی می کند و در فصل ۳۱، انگین سوستام در مورد عمده ترین پیشرفتهای هنری و تولیدات فرهنگی در مناطق کُردی ترکیه، عراق، ایران و سوریه طی سه دهه اخیر بحث میکند.

بخش هفتم و پایانی، به مبحث پویایی‌های مرتبط با جامعه و سیاست کُردستان پرداخته است. در فصل ۳۲، یوست یونگردن و احمد حمدی آکایا تحول ایدئولوژیکی جنبشهای کُردی در ترکیه، عراق، سوریه و ایران را بررسی می‌کنند و به منظور برساختن و تحلیل مناظرات و منازعات ایدئولوژیکی فضای درون_کُردی، به تشریح پروژه‌های نوین سیاسی جنبش‌های کُردی می‌پردازند. در فصل ۳۳، ایپک دمیر درباره ظهور گفتمان و مطالبات بومی در بطن جنبش فراملی کُردی بحث میکند. در فصل ۳۴، برزو الیاسی گزارشی از سیر شکل‌گیری دیاسپورای کُردی در اروپا ارائه می‌کند و تاثیر دیاسپورا بر سیاستهای کُردی را ارزیابی میکنند. در فصل ۳۵، چومان هردی در گزارشی به مشارکت و تاثیر زنان در اقلیم کردستان عراق می پردازد و درباره پیشرفت آنها و چالش‌هایی که با آن مواجهند بحث می‌کند. سرانجام در فصل ۳۶، ایزابل کازر در گزارشی به بسیج زنان کُرد در ترکیه، تاثیر آن بر جامعه و سیاست و جریان‌های اصلی و تحولاتی که مشارکت فزاینده زنان موجب شده، می‌پردازد.

 هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.