خانە کتاب كُردی
گزارش برگزاری نشست مجازی حکیم نظامی گنجوی، با محوریت نظامی و زبان و ادبیات کُردی
به گزارش خانه کتاب کُردی، روز پنجشنبه ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۰ به مناسبت روز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی، نشست تخصصی نظامی گنجوی با محوریت نظامی و ادبیات کُردی، با همکاری مشترک گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، پژوهشکده کردستان شناسی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کردستان، با سخنرانی دکتر سید احمد پارسا, دکتر نجم الدین جباری و دکتر هیوا حسن پور، سه تن از استادان حوزه ادبیات و زبان فارسی و کُردی دانشگاه کردستان و حضور طیفی از علاقمندان، استادان و دانشجویان رشته‌های زبان و ادبیات فارسی و کُردی، به صورت مجازی برگزار شد.
دکتر سید احمد پارسا استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، به عنوان نخستین ارائه‌کننده نشست به موضوع «تاثیر فرهنگ مادری نظامی بر خسرو و شیرین و هفت پیکر» پرداختند. دکتر پارسا در بدایت سخنانش با اشاره به اهمیت والای نظامی در ادبیات فارسی، با نگاهی انتقادی به حوزه نظامی پژوهی گفت: پژوهش و پرداختن به نظامی هنوز کافی و درخور نیست. سپس ادامه داد که: شعر این پارسی گوی قرن ششم، بر دو بنیاد اسلامی و ایرانی استوار گشته، و فرهنگ مادری وی را بخشی از پیکره فرهنگ ایرانی عنوان کرد. فرهنگ مادری از این منظر فرهنگی است که فرد در بستر آن متولد می شود، جامعه پذیر می شود و در اندیشه و رفتار و آثار او انعکاس می یابد و این فرهنگ مادری نقشی اساسی در بازشناسی آثار وی دارد. کُردبودن مادر نظامی و فرهنگ مادری شاعر، از این حیث اهمیت می یابد. تبلور فرهنگ کُردی در آثار نظامی را می توان از مجرای بازشناسی شواهد متعددی از مفاهیم، واژگان، مکان نگاری‌ها، قول های مشهور و عناصر فولکوری که تا امروزه در زبان و فرهنگ کُردی زنده مانده اند، به خوبی تبیین کرد. از منظر واژگان شناسی نیز فارغ از واژگان مشترک زبان های فارسی و کُردی در ادوار تاریخی، در آثار نظامی به کرات شاهد کاربست واژگان، ترکیبات، عبارات و ضرب المثل های کاملاً کُردی هستیم که در فارسی کاربرد نداشته اند. از این رو دریافت شعر نظامی در گروه فهم فرهنگ و زبان مادری اوست.
دکتر هیوا حسن پور استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، با موضوعی تحت عنوان «نظامی و تاثیر او بر ادب کُردی؛ با تکیه بر لیلی و مجنون نظامی و زاری»، مبحث دوم نشست را ارائه کردند. دکتر حسن پور با اشاره به جایگاه محوری نظامی در ادبیات و شعر فارسی و نقش مبنایی لیلی و مجنون وی در سایر روایتها و بازسرایی های لیلی و مجنون از جمله لیلی و مجنون زاری مباحث خود را بدین صورت طرح و ارائه نمودند: از منظر مخاطب شناسی، نظامی شاعری است تاثیرگذار و آفریشنگر که پیروان و مقلدان بیشماری در شعر فارسی دارد. نظامی خالق روایتی منسجم از لیلی مجنون است که حاوی رنگ و بوهایی از تجربه های زیسته و مشخصات فرهنگی و مکانی زیست بوم نظامی است، تا جایی که او دلبستگی به شیرین را متاثر از عشق به همسر از دست رفته خود عنوان می کند. وقتی در حوزه تعاملات ادبی سخن می گوییم باید واجد تشابهاتی موید تعامل باشد، از این منظر یکی از دلایل تاثیر نظامی بر ادبیات کُردی منظومه لیلی و مجنون زاری است، که این امر فارغ از جنبه های جهان وطنی ادبی، تا حدود زیادی می تواند ریشه در خاستگاه مشترک فرهنگ مادری نظامی و زبان کُردی باشد. زیرا بازسرایی موثر، گیرا و بلیغ که در منظومه زاری می بینیم، نیازمند اشتراکات و مبانی درهم تنیده ای است که راه را بر اینچین بازتولید زبانی فصیح، تصاویر بلاغی و روایت قوی و جذابی بگشاید. تا جایی که در منظومه زاری شاهد نوعی بازتفسیر و شرح لیلی و مجنون نظامی هستیم که در بسیاری جاها راه بر فهم بهتر و رمزگشایی منظومه مادر می گشاید، که این اقتباس ریشه در دلالتهای فرهنگی و زبانی مشترک ریشه دارد.
دکتر نجم الدین جباری استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان، در جایگاه سخنران سوم و پایانی نشست، مطالبی حول عنوان «سروده های فارسی نظامی بر بستر جهان بینی زاگرسی» بیان نمودند. دکتر جباری با مروری بر زندگی و روزگار نظامی در ایالت اران در زمان حاکمیت شروانشاهان، مقارن حاکمیت شدادیان و روادیان کُرد، در سخنان ذیل به ارائه موضوع خود پرداختند. اگر سیری گذرا بر روند سرایش آثار نظامی داشته باشیم، می بینیم نظامی در مخزن الاسرار با زهد و عرفان و حکمت شروع کرد و به مثنوی های غنایی رسید که عبارت بودند از: خسروشیرین، لیلی و مجنون و هفت پیکر، که حاصل عمر نظامی شاعر از چهل و سه سالگی تا شصت سالگی هستند. اگر به لحاظ توصیفات اندامی و به لحاظ مادی و فرودین بودن این سه اثر را بسنجیم خواهیم دید که هفت پیکر بسیار مادی تر و زمینی تر است. در واقع از حیث تصویر خلوتها و معاشقات بسیار دیتیک و این جهانی است. این یک موضوع و پدیده پرسش انگیز و جای تامل است. این مسیر در شاعرانگی نظامی از جهان لاهوتی به ناسوتی کاملاً با روند تطور شاعرانگی در ادبیات فارسی به ویژه شاعران سبک خراسانی ،که همواره حرکتی از جهان ناسوتی به لاهوتی بوده، معکوس است. بر این مبنا می خواهم این نتیجه را ارائه کنم که یک جهان بینی خاص زاگرسی در نظامی وجود دارد که در شاعران دیگر نمی بینیم. از یک نگاه کلی که تم حاکم بر ارائه من است، ما یک نظامی ناسوتی می بینیم که در سن کمال و پختگی مثنوی هایی آنچنانی می سراید. جالب آنکه در این مثنوی ها از جمله خسرو و شیرین، از همسرش هم با ذکر نام وی یاد کرده است. این یک مولفه زاگرسی است که در جهان بینی خراسانی وجود ندارد. این امر در دیگر شاعران زاگرسی هم به چشم می خورد، که شاعران کلاسیک کُرد، از این منظر نمونه‌هایی گویا و سرآمد هستند. نکته پایانی اینست که ما اگر نظامی را با همان چاشنی ۱۹ سالگی سراینده مخزن الاسرار فرض کنیم، باز در اینجا یک نکته در وی مشهود و مبرز است و آن انکار نکردن عشق مجازی یا به تعبیر من عشق انسانی است. در واقع نزد نظامی بعنوان شاعری با جهان بینی زاگرسی، برخلاف جهان بینی خراسانی، تضادی بین عشق انسانی و آسمانی وجود ندارد و مانعه الجمع نیستند. این موارد شواهدی بسیار گویا از جهان بینی زاگرسی در ذهن و زبان نظامی هستند.
در بخش پایانی نشست، سامان احمدی معاون امور هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کردستان با حضور در محل دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان و اهدای لوح و هدیه نقدی از اساتید سخنران و همکاران پژوهشکده کردستان‌شناسی قدردانی و تجلیل بعمل آورد.
گزارشگر: بهنام دوروئی
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
