خانە کتاب كُردی
هنر هَلپَرکی در گفتگو با استاد عبدالکریم سروش (آریاس)
بانه در روزهای هفتم، هشتم و نهم میزبان چهارمین جشنواره سراسری هلپرکی بود در حاشیه این فستیوال با آقای استاد عبدالکریم سروش نویسنده و پژوهشگر فولکلوریک کردی و از داوران چهارمین جشنواره هلپرکی بانه، در باره هنر هلپرکی گفتگویی به شرح ذیل ترتیب دادیم. ضمن تشکر از آقای دکتر سروش، مشروح این گفتگو به حضور مخاطبان گرامی تقدیم میگردد.
خانه کتاب کُردی: آقای دکتر، با سلام و تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، به عنوان یک محقق حوزه فرهنگ و فولکلور کُردی، هنر هلپرکی را چگونه تعریف می‌کنید؟
دکتر عبدالکریم سروش: هلپرکی، دیلان، گووَند، چوپی، چَپِک، چَمِک و…، واژه‌هایی هستند که در زبان کُردی برای هنر رقص کُردی به کار برده می‌شوند. تعریف من از هلپرکی، از منظر شاخص‌های فولکلوریک، هنری است، واجد مولفه‌هایی از ادبیات شفاهی، بینش و باورهای عامه، عرف، عادات و سنن و دانش عامه. در واقع هلپرکی تنها هنری است که همه شاخصه‌های فولکلور را در خود دارد. پیش از آنکه انسانها قادر شوند با ابراز کلام با یکدیگر ارتباط برقرار کنند از ابراز حرکت بدنی و جسمی و به تعبیری زبان بدن استفاده می‌کردند که هلپرکی ریشه در این مهارت ارتباطی بشر دارد، یعنی ارتباط گرفتن از طریق حرکات موزون و ریتمیک بدن.
خانه کتاب کُردی: هلپرکی به عنوان هنری نمایشی دارای چه سبک‌ها و کمیتی است و در این زمینه چه مطالعاتی صورت گرفته است؟
دکتر عبدالکریم سروش: ملت کُرد در هنگامه شادی و اندوه، در زمان جنگ و نبرد، در زمان نیایش و عبادت و… از هلپرکی بهره برده است. هلپرکی یا دیلان را می‌توان به چهار دسته تقسیم‌بندی کرد: رزمی، بزمی، سوگواری (شین‌گیری) و مذهبی. همه هلپرکی‌های کُردی در این چهار دسته جای می‌گیرند. بیشترین تعداد هلپرکی در دسته‌های چهارگانه مذکور، به هلپرکی‌های بزمی تعلق دارند. در بخش آیینی، کُردهای شیعی مذهب، علوی و ایزدی هلپرکی‌های ویژه آیینی منحصر به خود را دارند. در بخش رزمی هم، ما مجموعه ای از هلپرکی‌ها را داریم که ویژه جنگ و نبرد هستند. در رابطه با تعداد هلپرکی های کُردی آنچه که انستیتو کُردی سلیمانیه ثبت کرده حدود ۱۴۱ هلپرکی کُردی در انواع مختلف آن است. اما به نظر من تعداد هلپرکی‌ها بسیار بیشتر از موارد ثبت شده است، اما با توجه به جغرافیای مناطق کُردنشین و پراکندگی وسیع گویش‌ها، لهجه‌ها، آیین‌ها، آداب و رسوم مختلف کُردی بر روی گردآوری هلپرکی‌های کُردی تاکنون کار جامعی صورت نگرفته است. در حوزه جغرافیای کُرمانجی من در یک گردآوری میدانی بیش از ۹۰ هلپرکی کُرمانجی جمع‌آوری نموده‌ام. هر کدام از این هلپرکی‌های کُردی کُرمانجی، داستان، ترانه و آواز و رقص منحصر به خود را دارند، به طور مثال: وقتی میگوییم هلپرکی “مومر”، این هلپرکی هم ترانه خودش را دارد، هم رقص و قصه‌اش جداست. این از مشخصات بارز هلپرکی‌های کرمانجی است که در سایر هلپرکی‌ها کمتر به چشم می‌خورد.
خانه کتاب کُردی: در آثار و منابع تاریخی اعم از آثار تجسمی و مکتوب چه رد پایی از هلپرکی به چشم می‌خورد؟
دکتر عبدالکریم سروش: تحقیقات صورت گرفته بر روی برخی نقش نگاره‌های سفالی و غیرسفالی کشف شده دوران باستان در کرمانشاه، همدان، کاشان، تخت جمشید و… که بر روی آنها رقص‌ها و حرکات موزون نقش و حک شده، حکایت از بیشترین نزدیکی و همخوانی آنها با هلپرکی کُردی است. به شکل مکتوب تا کنون تحقیقات آکادمیک چندانی به چشم نمیخورد و بیشتر آثار شفاهی و غیر منسجم است. اما به تدریج شاهد انجام کارهای آکادمیکی در این حوزه هستیم که امیدواریم به شناخت عمیق این هنر اصیل و تاریخی یاری رسانند.
خانه کتاب کُردی: با توجه به اینکه زبان بدن، قابل فهم‌ترین و مشترک‌ترین زبان در میان نوع بشر است، هلپرکی به عنوان زبان بدن مردم کُرد تا چه اندازه قابلیت دارد که در دنیای کنونی بعنوان یک هنر جهانی شناخته و مورد قبول واقع شود؟
دکتر عبدالکریم سروش: هلپرکی چنان که اشاره شد، خود یک زبان است، و می‌توان از طریق این زبان با جهان بیرون و سایر انسانها ارتباط برقرار کرد. در تجارب سالهای اخیر، اغلب گروه‌هایی هلپرکی که در مناطق کُردی ایران تشکیل شده و به طور حرفه‌ای فعالیت دارند، با شرکت در جشنواره‌ها و رقابت‌های جهانی و مناسبت‌های بین‌المللی از جمله فستیوال‌های سالهای اخیر در اسپانیا، ارمنستان، آمریکا، آلمان، روسیه و… توانسته‌اند مقام‌های خوبی کسب کنند و قابلیت جهانی هلپرکی کُردی را به خوبی به نمایش بگذارند. این موارد نمونه‌های ملموس و محقق شدهای هستند مبنی بر قابلیت جهانی هنر هلپرکی.
خانه کتاب کُردی: آیا هلپرکی را می‌توان رقص کُردی نامید و جایگاه آن در کلیت فرهنگ کُردی چیست؟
دکتر عبدالکریم سروش: هلپرکی، رقص در معنای متداول و عامیانه آن نیست. هلپرکی کُردی حرکت، زبان، باور و معرفت هستند و با رقص به معانی مجموعه ای از حرکات متاثر از شادمانی و خوشی متفاوت است. هلپرکی با توجه به بعدهای معنایی که در خود دارد می‌تواند یک مولفه هویتی برای کُرد باشد و با این شناسنامه می‌توان کُرد را شناخت. چرا که تمام مشخصات زندگی جمعی اعم از؛ نوع زیست، نوع ارتباط، شاخصه‌های فرهنگی و رفتاری کُردها را در خود جای داده است. غنایی که در هلپرکی کُردی وجود دارد، در رقص کمتر مللی به چشم می‌خورد، چون رقص برای کُردها قسمتی از زندگیست.
خانه کتاب کُردی: به طور کلی کیفیت اجرایی و برگزاری جشنواره چهارم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دکتر عبدالکریم سروش: به طور کلی جشنواره از دور یکم تا چهارم یک روند صعودی را در پیش داشته، اگر ملاحظه کنید در دور نخست جشنواره گستره استانی داشت، در دور دوم گستره منطقه‌ای و در دور سوم و چهارم کشوری بود، که در دور چهارم شاهد برگزاری بهتر وکیفی‌تری هستیم و ضمنا این جشنواره می‌خواهد پله‌ای برای گام برداشتن به سمت جهانی کردن جشنواره بعدی و برگزاری آن در سطح بین‌المللی باشد. در این جشنواره همچنین شاهد تلاش بی وقفه برگزارکنندگان و تیمهای اجرایی برای تدارک هر چه بهتر شرایط بودیم که جای تقدیر و تشکر دارد.
خانه کتاب کُردی: با توجه به تجربه حضور در ادوار پیشین جشنواره بانه در کسوت داور و کارشناس، نظر شما درباره کیفیت اجرای گروه‌های هنری هلپرکی و کلیت اجراها از حیث جزییات تخصصی چیست؟
در جشنواره چهارم در کنار حضور وسیع‌تر و بیشتر گروهها از حیث کمی، شاهد بهبود در مشخصات کیفی اجرای گروهها نیز بودیم. به طور کلی رشد کیفی در همه گروهها به چشم می‌خورد اما برخی از گروهها به نسبت دور پیش رشد کیفی قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند، و این از تاثیر فستیوال‌ها بر روند کاری گروهها حکایت دارد. زیرا جشنواره‌ها مکان و فرصتی برای خودآزمودن گروه‌هاست تا از طریق آن و در رقابتی عینی نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنند.
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
