خانە کتاب كُردی
شناسنامە کتاب:«خلاصه تاریخ کردستان از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد تا ۲۰۰۰سال بعد از میلاد»،نویسنده: احمد قاضی
دکتر ارشاد رشیدی رستمی ـ دکترای علوم سیاسی
کتاب خلاصه تاریخ کردستان اثر استاد #احمد_قاضی نویسنده، مترجم، روزنامه نگار، زبان شناس شهیر کرُد مهابادی است که در آن تلاش شده تاریخ کردستان از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد تا ۲۰۰۰ سال بعد از میلاد به شکلی فشرده و کوتاه در ۳۰ قسمت تقسیم کرده که خواننده را به سرعت از یک دوران به دوران دیگری هدایت می کند.
تمام سی قسمت کتاب را می توان به سه بخش اصلی:
تاریخ باستان (پیشا اسلام که اکثر ارجاع های آن مبتنی بر کتابهای تاریخ یونان باستان و رم و نیز مقالات و دستاوردهای باستان شناسان متاخر می باشد.)
تاریخ دوران اسلامی (که تاریخی مکتوب می باشد و از ورود اعراب تا زمان سقوط امپراطوری عثمانی و پایان جنگ جهانی اول را شامل می شود.)
دوران معاصر، که مشخصه آن مبارزات و شورشهای متعدد و گسترده هویت خواهانه کُردها است. نکته مهم در دسترس بودن بخش زیادی از اطلاعات و داده های این دوران و تحولات مربوطه می باشد، که از فردای بعد از جنگ جهانی اول تا سالهای چاپ کتاب در دهه اول قرن بیست و یکم را شامل می گردد.
?جالب آنجاست در عین اختصار زنجیره پیوستگی تاریخی موضوعات و مطالب حفظ و متن بسیار موجز، مستند و در کل کتابی در نوع خود قابل تامل و ارزنده به مخاطب ارائه می دهد.
? در مقدمه کتاب #احمد_قاضی عنوان می دارد ضرورت نگارش این کتاب زمانی به وجود آمد که در معاشرت با افراد اهل مطالعه یا فعالان سیاسی و اجتماعی و اقشار عادی جامعه دریافتم که اکثریت آنها اطلاعات درست و دقیق و یا حتی نسبی و اندک، از تاریخ گذشتگان و معاصران ندارند و این امر خطر از دست رفتن #هویت_کردی را نشان میدهد.
که گویا این مسئله وجود #ملت_کرد یک برساخته تعدادی کم از نخبگان سیاسی (احزاب کُردی) و قدرتهای مداخله گر استعماری در منطقه بوده است.
?سعی نویسنده برآن بوده است که هر شخص کُردی بتوانند حداقل آگاهی به نسبت تاریخ خود به آنان بدهد که یکی از بخش های سازنده هویت مشترک یک ملت بویژه در عصر مدرنیته می باشد.
▪️کردها نه تنها ملتی از بُعد ریشه باستانی برآمده از مادها هستند بلکه مجموعه و چکیده ای از انباشت تمدنی حاصل از استحاله زبان، فرهنگ، تاریخ، دانش و … دیگر ساکنان مزوپتامیا و سرزمین های تحت حاکمیت مادها نیز بوده اند.
این کتاب را می توان #باز_آفرینش #تاریخ_یک_ملت نامید بدین خاطر که احمد قاضی با نگاهی ژرف و وسواسی خاص از منابع دسته اول بویژه: استفاده از منابع دسته اول و معتبر مستشرقین و باستان شناسان و مورخین غربی، عرب، فارس و ترک و اسناد تاریخی، کتب دسته اول، کتیبه ها، مکتوبات قدیمی و مقالات آنان و … کتابی را در خصوص #تاریخ_کردستان نگارش کرده است که هر مخاطبی با مطالعه آن بر بخش زیادی از هویت تاریخی کُردها آشنایی می یابد و بخش زیادی از آن خلاء ناشی از نبود تاریخی کلی و مکتوب در بین کُردها را به از میان برداشته است.
?نقدی که به ایشان می توان وارد دانست عدم توجه ایشان به بابان ها و امارت بزرگ #اردلان می باشد که در #تاریخ_کردستان یکی از طولانی ترین دوران حکمرانی را در دست داشته اند که دارای حکومتی منضبط و یکدست بوده و بیشترین مکتوبات، تاریخ و نوشته هم از آنها باقی و در دسترس است و جالبتر آنکه یکی از حکام قدرتمند این خاندان #هلو_خان اردلان همواره مستقل از عثمانی و صفوی حکومت می کرد و در مقاطعی تاریخی برخی از فرمانروایان این خاندان اقدام به ضرب #سکه و دستور به نامبردنشان به عنوان حاکم از منبر مساجد نمودند.
▪️ سردار #رشید_اردلان به عنوان آخرین حاکم این امارت در پی بی نظمی ها و هرج و مرج ایران اواخر سلطنت قاجار و نیز در مخالفت با به قدرت رسیدن سردار سپه در تهران دوباره به احیای قدرت امارات اردلان که در مقاطعی تاریخی از همدان تا موصل را شامل می شد همت گمارد و بعد از ۱۰ سال حکومت بوسیله نیروهای قزاق و دسیسه سپهبد امیر احمدی در تطمیع ایلات منطقه شکست خورد و در سلیمانیه به ملک #محمود_برزنجی پیوست. اما در کتاب نه تنها به آن اشاره ای نمی شود بلکه به بخش های جنوبی کردستان، #اورامی_ها و #جاف_ها چه در عراق و چه در ایران که طی سالیانی به شکل امارت مستقل یا وابسته به اردلان و بابان ها بر مناطق خود حکم می راندند نیز اشاره ای نشده است.
?در بحث هویت یابی کُردها، کتاب #عقل_سیاسی_ایرانی_و_هویت_خواهی_کردها مشابە چنین کتابی است، نویسندە آن عنوان می دارد: “… متاسفانه چون تاکنون تاریخنگاری کُرد از یک سو، محدود به ذکر رویداد و تاریخ بی تاریخ ایلات و عشایر بوده و از سوی دیگر از زاویه ذهنیت مسلط و تاریخ نگاری قوم مسلط به تاریخ خود نگریسته ایم، هیچ درکی از هویت و پدیدارهای فرهنگی و سیاسی خویش نداریم و در فقدان تاریخ نگاری کوردی، ما ملتی #بی_تاریخ و #بی_حافظه هستیم به همین دلیل منطق عمل سیاسی کُرد در دنیای امروز، فاقد تئوری مناسب با خویش است و سرگردان ایدئولوژیها … هستیم”.
?وی در بیان علل اصلی شکستهای جنبشها، شورشها، مبارزات آزادی بخش و یا مقاومت کُردها در دوره های متعدد و گوناگون تاریخی من حیث مجموع معتقد به این عوامل می باشد:
عدم وحدت داخلی
خیانت امیران، والیان، رهبران ایلی و عشایری
همکاری قدرتهای منطقه ای
عدم حمایت قدرتهای بزرگ در دوران معاصر
ژئوپولتیک منطقه و عدم دسترسی به آبهای آزاد و عدم انباشات سرمایه در مناطق صعب العبور کوهستانی
عدم وجود آگاهی تاریخی و فرهنگی مکتوب برای ایجاد اتحاد و روحی قدرتمند و مشترک و …
نقد اساسی دیگر در غائبان جنبش های معاصر کُردی این کتاب است از جمله اتحادیه میهنی به رهبری #جلال_طالبانی و احزاب و سازمان های چپ غیر حزب دمکرات ایران و تعدادی دیگر … که شاید از دید استاد احمد قاضی فاقد اهمیت آنچنانی بوده و یا به مانند استدلال قبلی به دلیل اختصار در کتاب از آنان بحث درخوری نشده است.
کرد بودن را نه تنها دارای ریشه نژادی و خونی واحد نمی داند یعنی قرائت ناسیونالیستی مبتنی بر رمانتیسم تاریخی و نژادی را قبول ندارد و قرائت آلمانی به ملت به عنوان نژاد را نمی پسندد بلکه، یک قرائت فرانسوی از #ملت_کُرد را ارائه می دهد یعنی ملتی مبتنی بر تاریخ و فرهنگی مشترک است. این نوع نگاه خود قرائتی مدرن، اخلاقی و انسانی تر به مسئله ناسیونالیسم در خاورمیانه ای است که برخلاف دیدگاه پان ترکیسم مبتنی بر نژاد و زبان واحد ترکی (#مصطفی_کمال)، پان ایرانیسم مبتنی بر زبان واحد فارسی (#رضاه_شاه)، پان عربیسم مبتنی بر تاریخیت عرب (#رژیم_های_بعثی) که هرکدام تعریف از خود را مبتنی بر نفی دیگری قرار داده اند و باعث نفرت و جنگ قریب به یک قرن در خاورمیانه شده اند. اما کُردیت از دیدگاه احمد قاضی واقعیت تاریخی و بری از نفرت و نفی دیگری است.
قاضی در یک سوم حجم صفحات باقی مانده کتاب به حدودا یک قرن جنبش معاصر کُردی با فصل قیام اسماعیل آقا شکاک، بعد شیخ محمود برزنجی، شیخ #سعید_پیران و احسان نوری پاشا، قیام بارزان و شیخ احمد بارزانی، سید رضا درسیمی و ملا مصطفی بارزانی هر کدام در فصلی مجزا، اما به شکلی کاملاً مختصر می پردازد. وی بعد از این جنبش ها و مبارزات وارد سه فصل اصلی کتاب خود می شود یعنی #جمهوری_کردستان در مهاباد و تجربه تکرار نشدنی آن، حزب دمکرات کردستان ایران و در نهایت مبارزه طولانی و تاریخی کُردها در دهه ٦۰ و ۷۰ میلادی به رهبری #ملا_مصطفی_بارزانی پرداخته است. در کلیه این فصول به چگونگی آغاز و مبارزات و سرانجام آنها اشاره می کند.
▪️ اما نکته ای جالب در مورد این فصول پایانی، مذاکرات هیئت حسن نیت در #انقلاب ۱۳۵۷ ایران می باشد که در تعدادی از دیدارهای #مهاباد، #نویسنده خود نیز حضور داشته است و به نوعی شاهد زنده روایت بخش بزرگی از تاریخ معاصر نیم قرن اخیر تحولات کردستان می باشد.
با توجه به قلم توانا و همچنین وسواس خاص استاد #احمد_قاضی در مورد جامعه هدف گسترده خوانندگان این کتاب، که افراد با حداقل سواد تا افراد نخبه سیاسی و تاریخی را شامل می گردد، کتاب خلاصه تاریخ کردستان را می توان منحصر بفردترین کتاب در نوع خود دانست که تا حد زیادی مانند تکه های یک پازل هویتی تلاش دارد مبانی تاریخی هویت کُردی را از چالش، گنگی و غفلت رهانده و کُردیت را از ابهام و انسداد در بحث هویت تاریخی خود فارغ گرداند.
