خانە کتاب كُردی
خوانش دو رمان مسابقه‌ی داستان‌های ناتمام و ضجەی گاوها بر اساس نظریه‌ی انتقادی لویی آلتوسر
مظهر ابراهیمی (کارشناس ارشد زبان و ادبیات کردی_ دانشگاه آرتوکلوی ماردین)
هدف پژوهش حاضر، مسئله‌ی زبان مادری در کردستان ایران و ترکیه و بررسی تاثیر ایدئولوژی بر روند سوژه‌شدگی فرد در رویارویی با این مسئله‌ی مهم است. به همین منظور، دو رمان مسابقه‌ی داستان‌های ناتمام (پێشبازیا چیرۆکێن نەقەدیایی) اثر شَنَر اوزمَن و ضجەی گاوها (گابۆڕ) نوشته‌ی سید قادر هدایتی بر مبنای مفاهیم انتقادی «ایدئولوژی»، «دستگاه‌های سرکوب و ایدئولوژیک دولت» و «سوژه» در نظریه‌ی لویی آلتوسر مورد خوانش قرار گرفتند.رمان
این پژوهش نشان می‌دهد که در روند به‌حاشیه‌رانی و یا پاکسازی زبان کردی، دستگاه‌های ایدئولوژیک، همسو با دستگاه سرکوب دولت، حضور پررنگی دارند. خانواده، مدرسه، رسانه و نهادهای مبلغ بنیادگرایی دینی، به عنوان چهار دستگاه ایدئولوژیک فعال در این پروسه، در برساخت سوژه‌ی تحت انقیاد، موفق عمل کرده‌اند. سوژه‌های مذکور، در هماهنگی کامل با دولت، سوژه‌های نافرمان را شدیداً تحت فشار قرار می‌دهند و علاوه بر کنش‌های ایدئولوژیک، از سرکوب مستقیم و فیزیکی نیز بهره می‌گیرند.
قهرمانان هر دو رمان، به مثابه‌ی سوژه‌های نافرمان و حامیان زبان مادری، ایدئولوژی مسلط را برنمی‌تابند؛ از این رو، مورد تهدید و تهاجم دستگاه‌ها و سوژه‌های منقادشان قرار می‌گیرند و در نهایت یکی از آنان به دست سوژه‌ای برساخته‌ی دستگاه ایدئولوژیک دینی کشته می‌شود و قهرمانان رمان هدایتی نیز مجبور به فرار می‌شوند. سوژه‌های مطیع ایدئولوژی مسلط، در هر دو متن، محصول مشترک دستگاه سرکوب و ایدئولوژیک هستند، اما در ضجەی گاوها سرکوب نمایان‌تر است.
در متن کُرمانجی، دستگاه‌های ایدئولوژیک نمود بیشتری دارند و در تولید سوژه‌ی زبانی مورد پسند دولت، موفق‌تر عمل نموده‌اند؛ به طوری که سوژه‌ها «آزادانه» و به دلخواه خود وضعیت تحمیل شده‌ی موجود را بازتولید می‌کنند. با این وصف و با توجه به نیروی نهفته‌ی ایدئولوژی و شدیدتر بودن سرکوب زبانی در شمال کردستان، دولت- ملت ترکیه در پیشبرد هدف یکسان‌سازی زبانی، موفقیت بسیار بیشتری به دست آورده است.
اگرچه موضع‌گیری سوژه‌های فرمانبردار در رمان ضجەی گاوها، در رویارویی با زبان مکتوب کردی، تا اندازه‌ای تداعی‌کننده‌ی همان شکل از سوژگی است، اما مخالفت آنان با زبان مادری، بیشتر، به دلیل وحشت از دستگاه سرکوب است و سوبژکتیویته‌ی آنان، کاملاً، تحت کنترل ایدئولوژی زبانیِ فرادستان قرار نگرفته است. در کل، فضای مسلط در رمان هدایتی، سرکوب، امید و خیزش‌باوری و در رمان اوزمَن، ایدئولوژی، نومیدی و شکست است. البته ذکر این نکته هم ضروری می‌نماید که با وجود این شرایط، پشیمانی قاتل از کشتن معلم خود (قهرمان رمان مسابقه‌ی داستان‌های ناتمام) و درک حقانیت گفته‌ها و نگرش‌های وی، و نیز تسلیم نشدن قهرمان در ضجەی گاوها، بیانگر تداوم روند مقاومت هستند.
واژگان کلیدی: زبان کردی، ایدئولوژی، دستگاه سرکوب دولت، دستگاه‌های ایدئولوژیک دولت، سوژه، روند سوژه‌شدگی، کردستان، ایران، ترکیه، مسابقه‌ی داستان‌های ناتمام، ضجەی گاوها.
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
