کتێبی «ژنە پێشەنگەکانی کۆیە» چاپ و بڵاو کرایەوە

کتێبی «ژنە پێشەنگەکانی کۆیە» چاپ و بڵاو کرایەوە

ئەحمەد عەبدولحەکیمی

 کتێبی «ژنە پێشەنگەکانی کۆیە» لە نووسینی بەڕێزان «هاوکار عەبدولڕەحمان (ڕەندیخانی)» و «بەرزان عومەر شیوەجانی» چاپ و بڵاو کرایەوە. ئەم کتێبە لە ساڵی ۲۰۲۴ دوو جار چاپ کراوە کە جاری یەکەمی لە لایەن چاپخانەی «چوارچرا»ی سلێمانی و جاری دووهەم لە لایەن چاپخانەی سەنتەری «لاس» لە کۆیە چاپ و بڵاو کرایەوە.

هاوكار عەبدولڕەحمان ئیبراهیم

ناساندنی نووسەران:

هاوكار عەبدولڕەحمان ئیبراهیم ناسراو به‌(هاوكار ڕه‌ندیخانى) له  (۱-۱-۱۹۸۷) له‌ گوندی گۆپتەپەی شەهید لەدایك بووه‌، كاتی كیمیابارانكردنی گۆپتەپە لەگەڵ خێزانەكەی لە ڕەندیخان بووە، ژەهارووی بونە بەگازی كیمیایی،  بۆ لەبیر نەكردنی ئەو كارەساتە ناسناوی ڕەندیخانی هەڵبژاردووە، یەكێك

دەبێت لەو كەسانەی لەگەڵ خێزانەكەی بەرشاڵاوی ئەنفال دەكەون، لە شاخە شینانەوە تا تەكیە دەست بەسر كراون، بەڵام لەتەكیە وەك موعجیزە لەگەڵ سەرنشیەكانی ئەو ئیڤا سەربازیەی كار تێبدا باركرا بوون، رزگاردەكرێن. خوێندنی سەرەتایی لە گۆپتەپە، خوێندنی دواناوەندی لە ئاغجەلەر و گوندی كانی بی تەواو كردووە، ، ئامادەیی پیشەیی لەكۆیە تەواو دەكات،  ساڵی ۲۰۱۷ بەشی ژمێریاری  په‌یمانگاى ته‌كنیكى تەواو دەكات، ساڵی ۲۰۲۲ بەشی كارگێڕی گشتی لە زانكۆی كۆیە تەواو دەكات..

له‌ساڵى ۲۰۰۰ وه‌ نیشته‌جێى شارى كۆیه‌یه‌ و خێزانداره‌و خاوه‌نى سێ منداڵه.

ناوبراو پێشتریش بە هاوکاری بەرزان عومەر یەک کتێبی دیکەی چاپ کردووە بە ناوی «بەرهەمە بەشداربووەکانی فێستیڤاڵی پەلکە زێڕینە شیعری لاوان» کە ساڵی ۲۰۱۹ چاپ کراوە و لە درێژەی ژیانی لە چەندین بوارەوە چالاکی هەبووە کە بریتین لە:

بواری ڕۆژنامەوانی و ڕاگەیاندن:

کاری پەیامنێری، ڕۆژنامەوانی، بێژەری و پێشکەشکاری بۆ چەندین ڕۆژنامە و کەناڵی تەلەفزیۆنی لە هەرێمی کوردستان وەکوو ڕۆژنامەی نۆژەن و گۆپتەپە و کەناڵی تەلەفزیۆنی گەلی کوردستان و کۆیە و ڕادیۆی مەشخەڵان.

لە بواری هونەری:

کاری دەرهێنەری شانۆی بۆ چەندین شانۆ کردووە وەکوو: (ژیانی شێعەکان ۲۰۰۳، بەهاری لادێ ۲۰۰۶، ئاوابوونی مەرگ ۲۰۰۷، کورسی ۲۰۱۶) و وەک ئەکتەریش بەشداری لە چەند شانۆ و فیلم و دراما و کلیپ دا کردووە. هەروەها له‌ ساڵی۲۰۱۳ له‌گه‌ڵ چه‌ند هاورێیه‌كى ترى(ناوه‌ندى سینه‌ماكۆ)یان له‌شارى كۆیه‌ دامه‌زراندووه‌ كه‌تایبه‌ت بووه‌ به‌كارى هونه‌رى سینه‌مایی.

لەبواری کاری ئیداری و ڕێکخراوەیی:

لە ماوەی ساڵانی ۲۰۰۵ تا ئێستا لە چەندین دەستە و ناوەند و ڕێکخراوە چالاکی هەبووە وەکوو: ڕێکخراوەی ئازادی لاوانی کوردستان، دەستەی ناساندن و بووژاندنەوەی گۆپتەپەی شەهید، ناوەندی کۆیەیی کۆمەڵەی پەرەپێدانی تواناکانی لاوانی کوردستان.

بەرزان عومەر شیوەجانی:

بەرزان عومەر حەمەدئەمین ناسراو بە «بەرزان شیوەجانی» لەدایکبووی ساڵی ۱۹۸۰ی زایینی لە گوندی شیوەجان و لە عەشیرەتی مەنمی لە شاری کۆیەیە. ناوبراو دەرچووی بەشی ژمێریاری پەیمانگای تەکنیکی کۆیەیە و لە ساڵی ۲۰۰۰ سەڕپەرشتی چاپی بڵاوکراوەی چرپەی  کردوە لە شاری کۆیە تایبەت بە پرسی خوێندکاران و چەندین بابەت و دیداری تێداا بڵاو کردۆتەوە.

ساڵئ ۲۰۰۵ سەرپەرشتی چاپ و بڵاوکردنەوەی بڵاوکراوەی ڕوناکیی کردووە کە بڵاوکراوەیەکی ڕۆشنبیری گشتی سیاسی بووە.

ماوەی سێ ساڵ ئامادەکاری بەرنامەی تەلەفزیۆنی (زایەڵە) و دواتر (خولیا)ی کردوە کە تایبەت بە پرسی لاوان بۆ کەناڵی کۆیەی تەلەفزێۆنی گەلی کوردستان.

لەبواری ھاوکاری و مرۆیی، ساڵی ۲۰۱۷ سەرپەشتی ڕێکخەری کەمپینی ھاوکاری کۆیە بۆ کرماشانی کردووە کە بریتی بوو لە کۆکردنەوەی ھاوکاری مادی و دارایی و دابەشکردنی ڕاستەوخۆ لە سەڕپێڵی زەھاو و گوندەکانی زیان لێکەوتوە لە ناوچەکە کە بەھۆی زەمین لەرزە توشی زیان ببون.

ساڵی ۲۰۱۹ بەھاوبەشی لەگەڵ نووسەر ھاوکار ڕەندیخانی کتێبی شعری بەرھەمەکانی لاوانی ڤیستڤاڵی کۆیەیان بڵاوکردوە.

پوختە و شرۆڤەیەکی کتێبەکە بە قەڵەمی نووسەران:

بە درێژایی مێژووی كۆن و نوێی گەلی كورد، ژنان ڕۆڵێكی بەرچاویان هەبووە، چ لە بزاوت و شۆڕشەكان، چ لە بابەتە ژیاری و شارستانی و زانستی و كارگێڕییەكان. لەنێو ئەو مێژووەشدا، ژنانی شاری كۆیە پێشەنگی زۆر كاروانن.

بۆ دیاری كردنی  پێشەنگی، هاوكێشەیەكی بیركاری نیە تا بتوانین شیكاریەكەمان ئەنجامی یەك كۆ یەكمان بدات بە دەستەوە، بەڵام كۆمەڵێك بنەما هەیە بۆ پێشەنگی دەكرێت ڕەچاو بكرێت و دواجار بگەین بە ئەنجامی شیكاریەكە، كە دیاری كردنی كەسانێكە بۆ هەژماركردنیان وەك پێشەنگ ڕێكخراوی چەتر بۆ گەشەپێدان، وەك ڕێكخراوێكی ناحكومی لە ساڵی (۲۰۱۳) كە دامەزراوە، لە زۆر بواردا چالاكی و پڕۆژەی ئەنجام داوە، لە پڕۆژە و كارەكانیدا، ویستویەتی كاری دووبارە، ئەنجام نەدات، شێوازی نوێ و تازەگەری پەیڕەوبكات، ئەو كارانە بكات كە تاك و كۆمەڵگا پێویستیان پێیەتی.

یەكێك لەو چالاكیانەی ئەنجامی داوە (دیداری ژنە پێشەنگەكانی كۆیە) بوو، لە ساڵی (۲۰۱۹) بە هاوكاری لەگەڵ زانكۆی كۆیە. دیدارەكە بریتی بوو لە دیاری كردنی ژنانی پێشەنگ لە بوارە جیاوازەكانی وەك (شەهیدان، ئەنفال، پیشەیی، بازرگانی، ئەدەب، هونەر، پێشمەرگایەتی، زانستی، پەروەدیی، تەندروستی، هونەر، ڕێكخراوەیی، زیندان، ڕاگەیاندن،….. زۆر بواری تر).

ڕێكخراوی چەتر لیژنەیەكی بەسەرۆكایەتی (داناحاجی) ئەندامی دەستەی كارگێڕی ڕێكخراو پێكهێنا، بۆ شەن و كەوكردنی مێژووی كۆیە و ژنانی ئەم شارە، بەپێی ڕاوێژ و بەدواداچوونەكانی لیژنە، توانرا (۴۴) ژن دیاری بكرێت و زانیاری بە دەست بخرێت لەسەر ئەو ژنانەی كە پێشەنگ بوون یاخود یەكەم. كەس بوون لە بوارێك خزمەتیان كردووە..

هەر لە ڕۆژی دیدارەكەدا و تاكو ئێستا هەموكات داوامان لێكرا، ئایە بۆ كارێكی وا پیرۆز و گەورە، بە نیوەچڵی جێدەهێڵن، بۆ ژیانی ژنانی پێشەنگ نانووسنەوە و بیكەن بە كتێب..

بڕیارماندا  دیداری ژنە پێشەنگەكان بكەین بە كتێب لە بەر دوو هۆكار، یەكەم پیشاندانی توانا و هێزی ژنان لەم شارە، دووەم ون نەبوونی ژیان و كەسایەتی ئەو پێشەنگانە. كاتی بەڕێوەچوونی دیدارەكە، زانیاریەكی كورت و پوخت كۆ كرابوەوە، ئێستا زانیاریەكی زۆر لەسەر ئەم ژنە پێشەنگانە كۆكراوەتەوە و دەخرێتە بەردیدەی خوێنەر و دوو توێی كتێبی نێو كتێبخانەی كوردی و ئەرشیفی كورد كە بەشێكی زۆری زانیاریەكان نوێن و نەزانراو بوون لە پێشتر.

بۆ دەستكەوتنی زانیاری دەربارەی ژیانی ژنانی پێشەنگ، دەیان سەرچاوەی نووسرا و بینراو، تەیكراوە، هەروەها بە چەندان كاتژمێر چاوپێكەوتن لەگەڵ خودی ژنانی پێشەنگ یان كەس و كاریان ئەنجام دراوە.

پێش ئەوەی كەس گلەیی بكات، خۆمان ئەو ڕاستیە دەزانین كە ژنانێكی زۆرتر شایەنی ناوهێنان بوون وەك پێشەنگ، ئەو كات و ئێستاش بە مەبەست نەبووە، بەڵكو ئەو كات زانیاریەكان هەر ئەوەندە بەردەست بوون.

كۆیە لە بەرئەوەی شارێكی  خاوەن شارستانیەتە، سەدان هەڵكەوتەی ناوداری هەیە، ڕەنگە گران بێت و نەتوانرێت هەموویان لە یەك بۆنە بەسەر بكرێنەوە، ئێمە زانیمان، یەكەمینەكان لە ژنان كە شیعریان نوسیبێ خاتوو (سوراحی) بووە، یەكەم ژنێك كە هونەری شێوەكاری بە ئەكادیمی خوێندووە (ست پەرژین) بووە، یەكەم ژنە كورد كە بوبێتە فڕۆكەوان (شیلان ئەمیر گۆمەشینی) بووە لە وڵاتی نەرویج. زۆر كەسی تر. كە ئەوانیش پێشەنگی بوارەكانی خۆیانن و خەڵكی شاری كۆیەن و شایەنی ناو هێنانن وەك ژنانی پێشەنگ.

ئێستا ژنە پێشەنگەكان، لە دیدارەوە  كراوەتە كتێب. بێ كەم و كوڕی نیە، چ لە ڕووی پێشەنگی چەندین بواری تر، چ لەڕووی زانیاری و ژیان نامەكان، دەكرێت هەوڵەكانی داهاتووی ئێمە و كەسانی تر  باشتر و فراوانتر بێت.

سەرچاوەی جۆراو جۆر بەكار هاتووە و بریتی لە ۲۳۰ لاپەڕە بەقەبارەی ۱۷ بە۲۴

دیداری ژنە پێشەنگەكانی كۆیە:

ڕێكخراوی چەتر بۆ گەشەپێدان بە هاوكاری زانكۆی كۆیە، بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی ژنان، لە هۆڵی سەرۆكایەتی زانكۆی كۆیە و لە ڕێككەوتی (۶/۳/۲۰۱۹)، لە مەڕاسیمێكی فراواندا دیداری ژنە پێشەنگەكانی كۆیەیی بەڕێوەبرد.

مەڕاسیمەكە بریتی بوو لە ڕێزلێنان لەو ژنانەی كە وەك ژنی پێشەنگی بوارێك دیاری كرابوون و كورتەیەك لە ژیان نامەكانیان و وێنەكانیان بۆ ئامادەبوانی مەڕاسیمەكە خرایە ڕوو.

دیاری كردنی ژنەكان لەسەر بنەمای پێشەنگی بووە لە بوارێك بۆ نمونە كامە ژن بووە یەكەم جار دیوانی شیعری بڵاوكردۆتەوە، كام ژنە خاوەنی زۆرترین ژمارەی شەهید و ئەنفالی هەیە، یان یەكەم پزیشك كێ بوو ،  كێ بوو یەكەم جار شوفێری كردووە، كام ژنە بووە بۆ یەكەم جار وەك شاجوان هەڵبژێردراوە، كامە ژن بووە یەكەم كەس بووە جلی مۆدەی بوكێنی پۆشیوە، كێ بووە بەڕێوەبەر و سەرپەرشتیاری تەكیە، كامە ژن بووە سەر پەرشتی ئاشتەوایی كردووە، كامە ژن بووە، بۆتە وێنەگر یان دامەزرێنەری ڕێكخراوی كۆمەڵی مەدەنی.

مەرج نیە ئەو كەسانە سەرجەمیان كۆچی دواییان كردبێ یاخود لە ژیاندابن، دیاری كردن و ناو هێنان و خستنەڕووی ژیان نامەكانی ژنانی پێشەنگ. بە پێی ساڵی لە دایك بوونیانە بۆ نموونە پلە ئەستێ وەك یەكەم كەس دیاری كراوە وەك ژنێكی بازرگان، لە ساڵی (۱۹۲۰) دوكانی خۆی هەبووە، دواین كەس بەناوی پەیمان عەبدولڕەحمان، لە دایك بووی ساڵی (۱۹۸۶) وەك یەكەمین ژنی وێنەگری مەیدانی كەناڵەكانی ڕاگەیاندن دیاری كراوە.

ئەو كەسانەی كە لە ژیاندا نەمابوون، یاخود لە كوردستان نەبوون، لە خزم و نزیكەكانی كەسێك دیاری كرابوو بۆ وەرگرتنی دیاری و ڕێزلێنانەكەیان.

لە مەڕاسیمەكەدا وتاری ڕێكخراوی چەتر بۆ گەشەپێدان و وتاری سەرۆكی زانكۆی كۆیە خوێندرانەوە، مەڕاسیمەكە لەلایەن ڕاگەیاندنكار (ئاسكە جەعفەر) بەڕێوەبردرا.

لە پشتی کتێبەکە ئەم تێکستە نووسراوە:

پێش ئەوەی کەس گلەیی بکات، خۆمان ئەو ڕاستیە دەزانین کە ژنانێکی زۆرتر شایەنی ناوهێنان بوون وەک پێشەنگ، ئەوکات و ئێستاش بەمەبەست نەبووە، بەڵکو ئەوکات زانیاریەکان هەر ئەوەندە بەردەست بوون.

 هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «خانه کتاب کُردی» مجاز است.