خانە کتاب كُردی
کتاب «دربارەی ترجمەی کُردی بە فارسی» منتشر شد.
شناسنامه کتاب: «دربارەی ترجمەی کُردی بە فارسی»، فواد مظفری، نشر علم، تهران ۱۳۹۹.
فواد مظفری
خوشبختانه در سال‌های اخیر، در ايران، ادبیات کُردی نسبت به قبل مورد استقبال بیش‌تری قرار گرفته است. اين استقبال در افزايش شمار مترجمینی که به سوی ترجمه‌ی ادبیات کُردی آمده اند، و نیز ناشرهايی که از اين مترجمین حمايت می‌کنند، ديده می‌شود. و به طور کلی می‌توان گفت مخاطبین هم اشتیاق افزون‌تری برای آشنايی با ادبیات کُردی دارند. آمار کتابهای ادبی ترجمه‌شده از کُردی در سال‌های اخیر، و نیز روند رو به رشد هرساله‌ی آن، گواه اين ادعا است. اما متاسفانه علیرغم حجم نسبتا زياد کتابهای منتشرشده و شور و استقبال موجود در فضای ترجمه‌ی کُردی، کاستی‌های قابل ملاحظه‌ای از نظر کیفی به چشم می‌خورد. بسیاری از مترجمین به صورت شتاب‌زده، و بدون تسلط کافی بر زبان‌های مبدا و مقصد و يا آگاهی لازم از دانش ترجمه، و نیز بدون داشتن انس با ادبیات کُردی و حتی فارسی، اقدام به ترجمه‌ی مهم‌ترين و معروف‌ترين آثار ادبیات کُردی می‌کنند. موسسات انتشاراتی نیز گويا در پذيرفتن و انتشار اين ترجمه‌ها کم‌ترين کارشناسی و بررسی ممکن را اعمال می‌کنند. مخاطبین هم ناچار به اين مترجمین و ناشرين اعتماد می‌کنند. اما در عمل غالبا به جای ملاقاتِ سیمای ادبیات کُردی، با شبحِ ترجمه‌های نابجا مواجه می‌شوند. حضور نقد علمی و مستند می‌تواند کمک شايانی به آشفته‌بازار ترجمه‌ی کُردی به فارسی کند. اما در حال حاضر، غیبت چنین نقدی به شدت حس می‌شود. اين کتاب ضمن معرفی بسیار مختصری از گذشته و حال زبان و ادبیات کُردی، نويسنده‌های مهم، تاثیرگذار، و محبوب اين ادبیات در دوره‌های گذشته و معاصر را به مخاطب معرفی می‌کند. همچنین، با تکیه بر نظريه‌های ترجمه، به نقد برخی از ترجمه‌های موجود پرداخته، و تا حد امکان ضعف ها و نکات مثبت اين ترجمه ها را نمايان می‌سازد. اين کتاب برای کسانی که قصد ترجمه از کُردی به فارسی را دارند، و يا درحال حاضر مشغول ترجمه از کُردی به فارسی هستند، می‌تواند مفید باشد، چراکه به صورت مشروح و مبسوط به مبانی و مسائل ترجمه، و خصوصا ترجمه‌ی کُردی به فارسی پرداخته است.
فصل اول کتاب معرفی مختصری از ريشه‌ی زبان کُردی، و موقعیت کنونی آن از ديدگاه زبان‌شناسان و صاحب‌نظران است. فصل دوم نظری اجمالی به تاريخ ادبیات کُردی از آغاز تا زمان حال دارد.
در ادامه‌ی کتاب، فصلی درمورد ترجمه و اهمیت و تاريخ آن می‌آيد. سپس در همان فصل بصورت مفصل به مبحث ترجمه، در موضوعات هدف ترجمه، واحد ترجمه، میزان توجه به زبان مبدا و مقصد و غیره با تکیه بر ترجمه‌ی کُردی به فارسی و نکات و ويژگی‌های آن، پرداخته می‌شود. از جمله مسائلی که در این فصل بررسی شده است توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌های گفتمان فرهنگی و نیز نظام بلاغی کُردی و فارسی است.
می‌توان گفت که مطالعه و پژوهش درباره‌ی ترجمه‌ی کُردی به فارسی مبحثی نسبتا تازه و البته بسیار گسترده است؛ بسیاری از موضوعات و نکاتی که در فصل سوم اين کتاب مورد بررسی قرار گرفته است ظرفیت پژوهش‌ها و مطالعات بسیار وسیع‌تری را دارد و اشاره و پرداختن به بسیاری از اين موضوعات در اين کتاب صرفا می‌تواند به عنوان فتح‌بابی باشد برای مطالعات جامع‌تر آينده.
در فصل چهارم، برخی از کتابهای ترجمه‌شده‌ی ادبیات داستانی کُردی، بر اساس مبانی و نکاتی که در فصل سوم توضیح داده شده، از نظر کیفیتِ ترجمه مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. اگرچه مطالعات ترجمه‌شناسی امروزه بسیار گسترش يافته و نظريات ترجمه بر پايه‌ی علومی نظیر زبان‌شناسی و جامعه‌شناسی و غیره مدون شده‌اند، اما طبیعتا مطالعات ترجمه نیز مانند ساير علوم انسانی دربرگیرنده‌ی ديدگاه‌های متنوع و گاه دور از هم است. و همان‌قدر که علوم انسانی از قاطعیت و مطلق بودن علوم پايه و مثلا علم رياضی به دور است، می‌توان گفت که نقد و نظرهای مطرح‌شده در اين فصل نیز در مورد ترجمه‌های چاپ‌شده، حرف اول و آخر و حکمی خدشه‌ناپذير نیست.
گرچه مقاله‌های کتاب حاضر به منظور آموزشِ ترجمه تهیه نشده‌اند و به نوعی فصول يک تا سه مقدمه‌ای برای نقد آثار برسی‌شده در فصل چهار هستند، اما به هرحال اين کتاب با معرفی بسیاری از نکات و ويژگی‌های ترجمه‌ی کُردی به فارسی در فصل سوم، و نیز نقد و بررسی متون ادبی ترجمه‌شده در فصل چهارم، با دادن آگاهی‌های فراوان به علاقه‌مندان، چشم‌انداز مناسبی را در اين زمینه در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد.
ترجمه‌هایی که در فصل چهارم کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند شامل “آخرین انار دنیا/بختیار علی/ آرش سنجابی”، “آخرین انار دنیا/بختیار علی/ مریوان حلبچه‌ای”، “حصار و سگ‌های پدرم/ شیرزاد حسن/ رضا کریم‌مجاور”، “حصار و سگ‌های پدرم/شیرزاد حسن/مریوان حلبچه‌ای”، “عمویم جمشید خان…/بختیار علی/رضا کریم‌مجاور”، “جمشید خان عمویم…/ بختیار علی/ مریوان حلبچه‌ای”، “محله‌ی مترسک‌ها/ شیرزاد حسن/ آرش سنجابی و رضا کریم‌مجاور” و “محله‌ی مترسک‌ها/ شیرزاد حسن/ علی‌اشرف درویشیان” می‌شود.
تمنای نگارنده اين است که مترجمین گرامی‌ای که آثارشان در اين کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، با سعه‌صدر و به دور از نیت‌خوانی و پیشداوری با اين کتاب مواجه شوند. اصلی‌ترين هدف نگارنده ـ اگر محقق شده باشدـ خدمت به ادبیات کُردی و فارسی بوده است. بی‌شک فعالیت‌های انسانی به دور از خطا و کاستی نیست؛ و اين شامل مطالب اين کتاب نیز می‌شود.
امید است مخاطب پس از مطالعه‌ی تمام کتاب به اين نتیجه برسد که نگارنده با پیشداوری و حب و بغض به سراغ ترجمه‌ها نرفته است. چراکه سعی شده همه‌ی نقدها به صورت مستند و مستدل و با اسلوبِ مشروح و مشخص انجام شود. نقدها با تکیه بر منابع مهم و معتبر ترجمه‌شناسی _که فهرست آن‌ها در کتاب آمده است_، و از چشم‌انداز نظريه‌های گوناگونِ ترجمه، و نیز با ياری شناخت و علاقه‌ی نگارنده به متون ادبی کُردی و فارسی، و ياداشت‌ها و مطالعات او در ترجمه‌ی کُردی به فارسی صورت گرفته است. قطعا نهايت سعی بر آن بوده که هیچکدام از ترجمه‌های مورد بررسی از نگاه نقادانه در امان نماند. و نیز نکات مثبت و ويژگی‌های ارزنده‌ی هر ترجمه برجسته شود.
! هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کُردی” مجاز است.
