خانە کتاب كُردی
کتاب «تاریخ اردلان» منتشر شد
به گزارش پایگاه خبری خانه کتاب کردی، «تاریخ اردلان» یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ کُردستان است که به وسیله «مستوره اردلان» شاعر و شرعیات‌نویس و نخستین تاریخ‌نویس زن ایران و خاورمیانه و یکی از نخستین تاریخ‌نویسان زن در جهان نگاشته شده است.
این کتاب به روایت وقایع تاریخی اردلان می‌پردازد. سلسله‌ای که به مدت ۷۰۰ سال بر بخش بزرگی از کُردستان حکمرانی کردند و شرح تاریخ آنان در دیگر متون تاریخی مورد توجه مستوره اردلان بوده است کتاب حاضر از روی قدیمی‌ترین نسخه خطی گرفته شده و با ویراستاری و الحاقیات جدید، کاملترین و دقیق ترین نسخه از تاریخ اردلان به‌شمار می‌آید.
جمال احمدی آیین
جمال احمدی آیین، مصحح و ویراستار کتاب «تاریخ اردلان» در گفتگو با خبرنگار خانه کتاب کردی گفت:
«اول بار که دانستم مستوره، کتابی در تاریخ اردلان دارد، بسیار متعجب شدم؛ چگونه زنی باید بوده باشد که در دو قرن پیش در اندیشه‌ی تألیف کتاب تاریخ کردستان بوده است. بسیار به دنبال این کتاب گشتم و نمی‌یافتم که بسیار نایاب بود. پس از جستجوی فراوان، آقای محمدرحیم غریقی کتابفروش بزرگوار و قدیمی سنندج یک جلد برایم تهیه کردند و مرا بهره‌مند و رهین منت خود ساختند. بلافاصله با ولعی وصف ناپذیر به خواندنش پرداختم و از آن همه دانایی و هوشیاری مؤلف غرق حیرت گشتم. پیش از هر نکته، نثر زیبا و فخیم و ساده‌‌ی کتاب مرا متحیر کرد که در آن روزگار که نثر فارسی در اوج مغلق گویی و آکنده از توصیفات و تشبیهات و تسجیعات مصنوع بود، او برای اول بار، روی به ساده نویسی آورده و جز چند جا در این کتاب که برای نشان دادن تسلّطش بر آن نوع از نثر رایج آن روزگار؛ تقریباً کتاب را با نثری متین و فاخر و ساده نوشته است. نهضت ساده نویسی که در حوالی سال ۱۲۵۰ به همت قائم‌مقام فراهانی در همان سال‌ها بتدریج رایج شد و به همت فرهاد میرزا معتمدالدوله و امیرنظام گروسی تا زمان مشروطیت تداوم یافت و می‌توان گفت به دلیل دوری مسافت، یحتمل مستوره از آن بی‌خبر بوده است. البته باخبر بودن مستوره و همراهی‌اش با جریان ساده‌نویسی، اندکی از ارزش پیشرو بودنش نمی‌کاهد. نکته‌ی دیگر درباره‌ی ارزشمندی این تألیف، دقت او در شرح ماوقع آنچه که خود شنیده و یا شاهدش بوده است که با این کار نوری روشن بر زوایای تاریخ وقایع آن روزگار تابانده است. و در پاره‌ای از موارد به رفع نقص و اشتباه چند اثر تاریخی پیش از خود نیز اقدام کرده است در حین مطالعه‌ی کتاب متوجه شدم که مصحح (آقای ناصر آزادپور) برخی کلمه‌ها و گاهی برخی جمله‌ها را حذف کرده است. شوق دانستن این نکته‌های حذف شده، مرا بر آن داشت که نسخه‌ی خطی این کتاب را بیابم. خانواده‌ی آقای آزادپور از وجود این نسخه اظهار بی‌اطلاعی کردند و درست هم می‌گفتند. در مسیر جستجو، نسخه‌ی استنساخ شده‌ای به نام تاریخ الاکراد پیدا کردم که در کتابخانه‌ی موزه‌ی بریتیش لندن قرار داشت. این کتاب را که مستوره وقایع را تا سال ۱۲۵۰ ق بازگو کرده و ادامه‌ی آن تا ۱۳۰۹ ق به وسیله‌ی علی‌اکبر وقایع نگار روایت شده بود؛ توسط اینجانب تصحیح و ویراستاری و چاپ شد.
بعد از چاپ این کتاب در بزرگداشت دویستمین سال تولد مستوره که در اردبیل کردستان عراق برگزار شد با آقای منصور اردلان آشنا شدم و نسخه‌ی خطی تاریخ اردلان نوشته‌ی مستوره را که همراه ایشان بود مشاهده کردم. ایشان گفتند که این کتاب در اختیار پدرشان مرحوم اسداللهخان شهاب‌السلطان بوده است و در سال ۱۳۲۸ شمسی در اختیار ناصر آزادپور قرار داده‌اند.
هرگز قادر به بیان شوق و اشتیاقی که از ملاقات اصل این نسخه و تورق آن به من دست داد، نخواهم بود. این کتاب را مدتی در اختیار داشتم. یکی دوبار قصد داشتم روی آن کار کنم اما فرصت نبود.
در سال ۱۳۹۴ که منصورخان قصد داشتند آن را چاپ و منتشر کنند نسخه‌ی تایپ شده را برای ویراستاری و تصحیح به من دادند و برای گرفتن مجوز چاپ، تفویض وکالت نمودند. در حین مقابله و تصحیح متوجه شدم که تفاوت متن نسخه‌ی اصلی با نسخه‌ی چاپ شده‌ی آقای آزادپور فراوان است. با استنساخ و تصحیح و تحشیه‌ی متن ماحصل به صورت این کتاب درآمده است که کاملترین نسخه‌ی تاریخ اردلان مستوره است. در بازنویسی این نسخه، برای استفاده‌ی دانش پژوهان، به شیوه‌ی رسم‌الخط امروزی نگارش شده است.
این کتاب به خط مؤلف نیست و به وسیله‌ی یک کاتب از روی نسخه‌ی اصلی استنساخ شده است و ناگفته پیداست که برخی غلط‌های املایی در این کتاب که در پاورقی‌ها توضیح داده شده است؛ ناشی از کم سوادی کاتب بوده که برای تسریع در کتابت، توسط شخص ثالثی برایش دیکته شده و او متن را نوشته است.
اصل نسخه‌ی مورد استفاده برای این چاپ، به ابعاد ۵/۱۵ در ۵/۲۱ سانتیمتر و در ۲۳۳ صفحه و هر صفحه ۱۶ خط، جزو کتابخانه‌ی شخصی مرحوم اسداللهخان شهاب‌السلطان بوده است که در حال حاضر در اختیار فرزند برومندشان جناب آقای منصورخان اردلان می‌باشد. مرحوم اسداللهخان اردلان فرزند فضل‌الله‌خان فرزند خسروخان ناکام (از همسر دیگر خسروخان که شیرین خانم نام داشتند و اورامی بودند) هستند. اسداللهخان شهاب‌السلطان از شخصیت‌های محترم و معتبر اداری در دوران قاجار و پهلوی هستند که در سال ۱۲۵۸ خورشیدی مصادف با ۱۲۹۶ قمری در سنندج به دنیا آمدند. تحصیلات خود را در سنندج تکمیل کرده و به استخدام وزارت مالیه (دارایی) در آمدند. در طول خدمت خود به ترتیب در اداره‌ی گمرگ بانه و همدان و سنندج خدمت کرده و سپس ریاست دخانیات شهرهای مهاباد و مرند و سقز و سنندج را داشتند و مدتی نیز ریاست مالیه‌ی شهرداری تهران و ریاست دارایی شیراز و پیشکار مالیه‌ی کردستان و مدتی نیز ریاست دارایی مهاباد و در اواخر خدمات دولتی در خزانه‌داری کل کشور اشتغال داشتند و از سال ۱۳۱۴ تا پایان عمر عهده‌دار تولیت مسجد جامع سنندج بودند و در سال ۱۳۳۱ شمسی در تهران فوت کردند و در امامزاده عبدالله شهر ری دفن شدند. یادشان گرامی جناب منصورخان اردلان متولد ۱۳۱۰ شمسی مهاباد و دانش آموخته حقوق دانشگاه تهران و از وکلای برجسته و پایه یک که سال‌ها در سنندج و تهران به وکالت اشتغال داشته‌اند و سال‌ها به صورت خیریه مدیریت اداره‌ی شیر و خورشید (هلال احمر) کردستان را بر عهده داشتند از سال ۱۳۸۵ تولیت مسجد جامع سنندج را بر عهده دارند و در ترمیم و رفع مشکلات این مسجد، گام‌های مؤثری برداشته‌اند.
وی در پایان افزود: اینک بسیار خرسندم که کاملترین و دقیق‌ترین نسخه‌ی تاریخ اردلان تقدیم می‌گردد.
خبرنگار: بهنام دوروئی
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
