خانە کتاب كُردی
دنیا از دستاوردهای کتابخانه‌ای ایران بی‌خبر است
طبق مستندات، انجمن کتابداران ایران در سال ۱۹۷۰ عضو ایفلا شد. از آن پس تاکنون نمایندگانی از کتابداری ایران از سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و کتابخانههای مختلف مانند کتابخانه ملی ایران در نشست‌ها، مجامع عمومی و کنگره‌های سالانه ایفلا شرکت کرده‌اند.
نهاد کتابخانههای عمومی کشور پس از چند سال وقفه، سال ۲۰۲۱ میلادی عضویت در ایفلا را تجدید کرد و با تمدید عضویت در سال ۲۰۲۲ به گسترش فعالیتهای بین‌المللی و نقش‌آفرینی موثر در این عرصه همسو با دیپلماسی عمومی ادامه داد. در فوریه سال ۲۰۱۹ با سفر جان ریچارزد (Jan Rechards)، رئیس کمیته کتابخانههای عمومی ایفلا به ایران، تعامل ایران با ایفلا گسترده‌تر شد. او در جریان سفر به ایران از کتابخانه ملی و کتابخانههای عمومی ایران بازدید کرد؛ همچنین گلوریا سالمرون پرز، رئیس ایفلا به دعوت کتابخانه ملی ایران سال ۹۶ به ایران آمد و علاوه بر کتابخانه ملی از کتابخانههای عمومی کشورمان بازدید کرد؛ سفری که بازتاب زیادی داشت.
فاطمه پازوکی، دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دانشگاه الزهرا(س) است. او از سال ۱۳۸۹ در نهاد کتابخانههای عمومی مشغول فعالیت شده و از سال ۹۳ ریاست اداره استاندارد نهاد کتابخانههای عمومی را برعهده دارد. پازوکی دو دوره عضو کمیته استانداردها و کتابخانههای عمومی ایفلا بوده و درحال حاضر با کمیته استانداردهای سازمان جهانی ایزو(ISO) و کمیته استاندارد انجمن علوم و فناوری اطلاعات(ASIS&T) همکاری دارد. وی معتقد است؛ «خوشبختانه ایران در زمینه دستاوردهای کتابخانه‌ای حرفهای زیادی برای گفتن دارد، اما در سطح بین‌المللی این برداشت و ذهنیت از موفقیت و وضعیت کتابخانههای عمومی در ایران وجود ندارد.»
برخی کارشناسان معتقدند سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی ایران، سالیانه هزینه‌های زیادی را برای حضور و عضویت در انجمن‌های بین‌المللی مانند ایفلا پرداخت می‌کنند تا نام ایران در مجامع بین‌المللی مطرح باشد. آیا سازمان‌ها و نهادها باید مبلغ مشخص و بالایی را برای عضویت در ایفلا بپردارند و برای استفاده حداکثری از این حضور چه باید کرد؟
بر اساس اعلام ایفلا، حق عضویتی که اشخاص حقیقی و حقوقی باید بپردازند، مشخص است؛ به‌عنوان مثال، حق عضویت پایه‌ای که برای عضویت نهادها و سازمان‌هایی مانند کتابخانه ملی، نهاد کتابخانههای عمومی كشور و کتابخانه مجلس به‌عنوان سازمان‌های حقوقی در ایفلا وجود دارد، ۵۰۰ یورو است؛ البته انجمن‌های علمی با هزینه کمتری می‌توانند عضو ایفلا شوند. این مبلغ به هر حال از بیت‌المال هزینه می‌شود و سازمان‌ها در قبال این عضویت و حضور در این انجمن‌های بین‌المللی مسئولند. نهاد کتابخانههای عمومی کشور از معدود سازمان‌های فرهنگی عضو ایفلا است که تقریبا، مرتب عضویت خود را در ایفلا تمدید کرده است. اکنون، به جز دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علامه و کتابخانه مجلس، سازمان دیگری عضو ایفلا نیست.
شما برنده جایزه گرنت ایفلا شده‌اید. درباره این جایزه که ایفلا به شرکت‌کنندگان خاص خود می‌دهد توضیح بفرمایید؟
عضویت من در ایفلا حقیقی و فردی بوده و این جایزه نیز با اقدام فردی به دست آمد. درباره جایزه گرنت باید خاطرنشان کنم که ایفلا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین انجمن‌های بین‌المللی کتابداری و اطلاع‌رسانی در جهان، هر ساله پیشنهادها و آفرهایی را برای حرفه‌مندان این حوزه در نظر می‌گیرد و جوایزی را در زمینه‌های مختلف (مثلاً برای برترین پوستر و مقاله، حرفه‌مندان و کتابخانه‌ها) ارائه می‌کند. ايفلا از این طریق افرادی که اقدامات خاصی را در حوزه علمی خود انجام می‌دهند یا سابقه فعالیت در ایفلا دارند با دادن جایزه شرکت در ایفلا (گرنت) تشویق می‌کند. هر جایزه، شرایط خاصی دارد که هرساله اعلام و مطابق آن افراد برگزیده می‌شوند. برگزیدگان گرنت سالانه ایفلا، می‌توانند با حمایت این انجمن بین‌المللی در کنگره سالیانه ایفلا شرکت کنند.
عضویت کتابداران در ایفلا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نهاد کتابخانههای عمومی کشور براساس علاقه کتابداران و تا آنجا که بتواند شرایط حضور آن‌ها را در ایفلا فراهم می‌کند، اما متاسفانه کتابداران ایرانی، ارتباط مستمری با کمیته‌های متناظر در ایفلا ندارند. برخی دلايل غیبت و حضور کمرنگ کتابداران ایرانی در کمیته‌های متناسب در ایفلا را می‌توان محدودیت زبانی و نوشتاری (تسلط نداشتن به زبان انگلیسی)، مشغله کتابداران و نبود شناخت لازم در این زمینه دانست. با یک برنامه‌ریزی منسجم‌تر یا ارائه فراخوان و مشارکت خواستن از کتابداران یا تشکیل کمیته تعاملات بین‌المللی می‌توان به حضور پررنگ کتابداران ایرانی در ایفلا کمک کرد. با این راهکار، نهاد کتابخانههای عمومی کشور، علاوه بر حضور سازمانی موفق، می‌تواند جنبه فردی حضور كتابداران در ایفلا را پر‌رنگ‌تر کند. کتابداران نیز باید در زمینه آموزش زبان انگلیسی دوره‌هایی را ببینند و یا از کتابداران مسلط به زبان انگلیسی برای آموزش سایر افراد استفاده شود؛ همچنین تجریبات کتابداران شرکت‌کننده در این رویداد باید منتقل و ثبت شود.
دانش تولیدی در حوزه کتابخانههای عمومی در عرصه عمل و نظر و فعالیتهای اجرایی آن‌قدر باارزش است که می‌تواند به زبان‌های انگلیسی، عربی و همه زبان‌های پرکاربرد ترجمه شود. باید توجه کرد که هزینه‌کردن برای تولید محتوا و ترجمه در این زمینه به نوعی سرمایه‌گذاری است. انتشار دستاوردها در این حوزه در سطح بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است. یکی از کاستی‌ها، لزوم توجه به انعکاس بروندادهای داخلی به زبان‌های خارجی، به‌ویژه انگلیسی است. اخبار و گزارش فعالیت کتابخانه‌ای ایران باید با مشارکت متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مسلط به ادبیات و زبان انگلیسی ترجمه شود. نتیجه توجه به این نکته را در کرسی‌هایی که کشورهای همسایه در ایفلا کسب کرده‌اند، می‌توان دید.
آیا مجلات تخصصی می‌توانند، تا طراحی وبسایت‌های انگلیسی، خلاء موجود در زمینه ارائه دستاوردهای ایفلا را پر کنند؟
سال ۲۰۱۷ مجله‌ای به نام «آی بولتن» که یک مجله و بولتن تخصصی در حوزه کتاب و کتابداری بود، به مدت دو سال در قالب فصلنامه با همکاری انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و کمیته روابط بین‌الملل کتابخانه ملی منتشر میشد. این مجله دارای نسخه‌های چاپی و الکترونیکی بود و برای تمام سفارتخانه‌های مختلف حاضر در ایران، سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف، کتابخانههای بزرگ دنیا و کمیته‌های مختلف ایفلا ارسال میشد. در سالگرد انتشار این مجله یادداشت‌هایی را از رئیس ایفلا، دبیر اين انجمن بین‌المللی و مسئولان کمیته‌های مختلف دریافت می‌کردیم. این مجله توانسته بود ذهنیت ایفلا را درباره کتابخانههای ایران در مجامع بین‌المللی تغییر دهد، اما به دلایل مختلف ازجمله تغییر مدیریت‌ها و کمبود بودجه، انتشار این مجله متوقف شد. جا دارد با توجه به ضرورت اطلاع از وضعیت کتابخانههای عمومی ایران در جهان، این مجله یا مشابه آن مجدداً منتشر شود.
آیا نهاد کتابخانه‌ها ظرفیت ترجمه فعالیتهای ایفلا در بخش کمیته‌های مربوط در این حوزه را به زبان فارسی دارد؟ آیا در اين زمینه مجله تخصصی وجود دارد؟
ترجمه گزارش مقاله‌های ارائه شده در کنفرانس‌های سالیانه ایفلا، مقاله‌های مرتبط با کتابخانههای عمومی یا مانیفست‌های کتابخانههای عمومی یونسکو، قبلاً محدود انتخاب و به فارسی ترجمه شده است تا متخصصان با دانش و تجربیات کشورهای مختلف آشنا شوند. اين ترجمه‌ها برای ارائه ایده و مقاله خوب به کتابداران متخصص بسیار موثر است. با توجه به اثر کیفی این ترجمه‌ها بهتر است این نهضت برگردان مقاله‌‌ها دوباره از سرگرفته شود. این ترجمه‌ها دانش کتابداران را روزآمد و اعتمادبه‌نفس را برای ارائه تجربیات ایران درسطح بین‌الملل فراهم می‌کند.
گزارش حضور، تجربیات و دستاوردهای حضور سازمان‌ها و نمایندگان ایران در ایفلا در قالب مکتوب در جایی منتشر نمی‌شود و مجله خاصی در این زمینه در کتابخانههای مهم کشور وجود ندارد؛ هر چند جسته‌وگریخته قبلاً مجلاتی از سوی کتابخانه ملی و مجلس منتشر میشد. آیا نهاد کتابخانه‌ها در این زمینه می‌تواند با انتشار یک مجله تخصصی در زمینه ایفلا فعالیت خود را در این انجمن گسترش دهد؟
گرایش کاربران به استفاده از قالب‌های الکترونیکی منابع اطلاعاتی موجب شده تا گزارش‌دهی از ایفلا بیشتر جنبه دیجیتالی پیدا کند؛ البته مستندکردن تجربیات حضور نمایندگان ایران در ایفلا به صورت مکتوب بیشتر مثمرثمر است، هرچند غنای محتوایی در حوزه ایفلا برای ایجاد یک مجله تخصصی هنوز وجود ندارد، اما می‌توان شماره‌ها یا پرونده‌های ویژه‌ای را برای شرکت‌کنندگان در ایفلا در نظر گرفت. انتشار یک مجله تخصصی در حوزه ایفلا بهتر است با همکاری تمام نهادهای ذیربط و فعال در ایفلا باشد، اما خود سازمان‌ها با انتشار بولتن‌ها و شماره‌های ویژه می‌توانند این اقدام را انجام دهند.
پیش از این نهادهایی مانند پژوهشگاه مدارک علمی «ایران داک»، کتابخانه ملی و نهاد کتابخانههای عمومی کشور به صورت مستقل در طول سال‌های مختلف بعد از برگزاری کنفرانس سالیانه ایفلا، نشست‌های تخصصی را در این زمینه برگزار می‌کردند، اما دشواری در نوشتن و مستند کردن این تجربیات موجب شده زمینه مکتوب‌نویسی از ایفلا کمرنگ شود؛ هرچند اکنون در خبرگزاری‌های تخصصی یادداشت‌هایی ارائه می‌شود.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، حضور در ایفلا نباید جنبه نمایشی داشته باشد و به اصطلاح ایفلانوردی باشد. شما فکر می‌کنید حضور پرثمر سازمان‌ها در ایفلا باید حائز چه مولفه‌هایی باشد؟
حضور در ایفلا مقدمات و برنامه‌هایی دارد که در ذیل کنفرانس اصلی باید در آن‌ها شرکت کرد؛ بنابراین، حضور در کنفرانس سالیانه ایفلا و نیز برنامه‌‌های جانبی این کنفرانس لازم و ملزوم یکدیگرند و منافی همدیگر نیستند. از سوی دیگر، مدیران و متخصصان باید با تسلط کامل در بخش کتابخانه‌ای در ایفلا حاضر شوند اما در بخش کارشناسی نیز حرفه‌مندان می‌توانند با ایفلا تعامل برقرار کنند و با صرف زمان و انرژی از سوی کتابداران در بخش تصحیح متون، تهیه مقاله و شرکت در جلسات مختلف ایفلا، ایران را بیشتر در این انجمن بین‌المللی معرفی کنند. زمانی می‌شود از ماحصل این سفرها بهره برد که پیش از سفر توشه کامل کسب شده باشد.
خیلی‌ها معتقدند استفاده از دستاوردهای ایفلا هنوز در بخش پژوهش‌های کتابخانه‌ای باقی مانده و در بخش اجرایی، مدیریتی و کاربردی نیازمند بومی‌سازی و استفاده بیشتر از استانداردهای ایفلا هستیم. نظر شما در این باره چیست؟ آیا این دستاوردها در حد تدوین استانداردها و آئین‌نامه‌ها مانده است؟
من با این گزاره موافق نیستم، زیرا ایفلا ماهیت حرفهای و ترویجی دارد و کارکرد علمی و تخصصی خاصی ندارد؛ به‌عنوان مثال، انجمن بین‌المللی سازماندهی دانش، یک سازمان تخصصی کتابداری است که مباحث کتابداری را در بخش تئوریک پیش می‌برد، اما رهنمودها و استانداردهای ارائه شده از سوی ایفلا همسو با فعالیت کتابداران و اشاعه اطلاعات در این زمینه است. این استانداردها برای همه کشورهای عضو و مشارکت‌کننده قابل اجرا است و آن‌قدرها جنبه تخصصی ندارد؛ از سوی دیگر، فعالیتهای ایفلا در ذیل یونسکو که یک سازمان فرهنگی فراگیر در سطح بین‌المللی است، دنبال می‌شود و اساساً ایفلا زمینه فعالیت تئوریک و تخصصی به معنای فراگیر و خاص ندارد.
تصور دیگر این است که حتما باید استادان دانشگاه و افراد دارای تحصیلات آکادمیک در ایفلا شرکت کنند، اما می‌بینیم افرادی در ایفلا عضو هستند که ممکن است سابقه حضور در ساختار آکادمیک کتابداری را نداشته باشند و تنها شغلشان کتابداری باشد.
چه ظرفیت‌هایی در کتابخانههای عمومی برای تعامل گسترده‌تر با ایفلا وجود دارد؟
مهم‌ترین ظرفیت کتابخانههای عمومی برای تعامل بیشتر با ایفلا، نیروی انسانی و کتابداران مستعد و جوان این نهاد است. بسیاری از کتابداران نهاد در عین داشتن تحصیلات دانشگاهی، مشغول به فعالیت در نهاد شدند و با داشتن دانش تخصصی، تجربه خوبی نیز حین فعالیت و خدمت در نهاد به دست آوردند. این نیروی انسانی گسترده، ظرفیت بسیار بزرگی برای تعامل با انجمن‌های بین‌المللی دارد؛ همچنین تنوع بافت جمعیتی، زبانی، فرهنگی و دینی متفاوتی که ازنظر جامعه‌شناسی در کتابخانههای عمومی کشور در محدوده‌‌های خدمت‌گیرنده وجود دارد، ظرفیت خوبی را برای تعامل با انجمن‌های بین‌المللی فراهم می‌کند.
برای حضور پررنگ سازمانی نهاد کتابخانه‌ها در ایفلا چه راهکار‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
البته نهاد کتابخانههای عمومی کشور، نمره قبولی را در زمینه حضور در ایفلا با توجه به سابقه حضور خود به‌عنوان یک مجموعه جوان و نوپا کسب می‌کند، اما برای حضور بهتر در ایفلا باید امکان معرفی بیشتری از خودمان را داشته باشیم. خوشبختانه ایران در زمینه دستاوردهای کتابخانه‌ای حرفهای زیادی برای گفتن دارد، اما در سطح بین‌المللی این برداشت و ذهنیت از موفقیت و وضعیت کتابخانههای عمومی در ایران وجود ندارد. دلیل این موضوع، فقدان وب‌سایت‌ها و مجلات انگلیسی‌زبان در بخش کتابخانه‌ای است و به همین دلیل کشورهای عضو ایفلا نمی‌توانند از دستاوردهای کتابخانه‌ای ایران در زمینه‌های مختلف آگاه شوند. در واقع، فعالیتهای جزیره‌ای و بدون بازتاب بیرونی در زمینه حضور در ایفلا، راهگشا نیست و باید برای بازتاب اقدامات در سطح بین‌الملل و ساخت چهره فرهنگی قوی کشور در ایفلا، سازمان‌های تاثیرگذار فرهنگی و نهادهای مسئول در سیاستگذاری کتابخانه‌ها توجه ویژه و سرمایه‌گذاری بیشتری برای تقویت ارتباطات و تعاملات علمی و حرفهای با ایفلا انجام دهند.
