ناساندنی کتێبی ڕۆمانی «مارتینی بەختەوەر»

ناسنامەی کتێب: «مارتینی بەختەوەر»، جان دۆست، وەرگێڕانی سەباح ئیسماعیل، ده‌زگای غەزەلنووس ۲۰۱۷.

ناساندنی کتێبی ڕۆمانی «مارتینی بەختەوەر» 

سەباح ئیسماعیل 

 ڕۆمانی مارتینی بەختەوەر بەپێچەوانەی ڕۆمانی “عەشیقی وەرگێڕ” و “زەنگەكانی ڕۆما” كاراكتەری سەرەكیی لەبری ڕوو لە ڕۆژئاوا بكات، بەرەو ڕۆژهەڵات دێت. سەفەرێك بێ ئاراستەی دیاریكراو، بەرەو نادیار و نهێنییەكان، بەرەو ڕۆژهەڵاتی ڕووحانییەت، ڕۆژهەڵاتی ڕووناكی و ڕۆژ، ڕۆژهەڵاتی فرەئاینی و سۆفیگەری. دەكرێت ئەم ڕۆمانە بەڕۆمانی (ڕۆدنۆڤڵ)ی ناوببەین، بەهۆی ئەوەی ڕووداوەكان لە ڕێگەوبانان ڕوودەدەن.

مارتین لەسەر بنەمای ئامۆژگاریی پیرە هانس، كە جەنگی سی ساڵەی ئەوروپای بینیوە، ئەو ئەوروپایەی لەسۆنگەی جەنگی مەزهەبیی نێوان كاسۆلیك و پرۆتستانان كارەساتی دڵتەزێن و جەرگبڕی گەورەی بەخۆوە بینی و پارچە پارچە بوو و خێزانەكەی ئەمی لەناو دا و ڕقی گەورەی لە ئەوروپا هەڵگرت، شارۆچكەكەی لە باكوری ڕاین لە زستانی ۱۶۹۹دا جێدەهێڵێت و ڕوو لە ڕۆژهەڵات دەكات.

ڕۆمانەكە لە سەروەختی كۆبوونەوەی نێوان نوێنەرانی ئیمپراتۆریای عوسمانی و نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپا لە شارۆچكەی كارلۆڤیچی سربستانێ دەست پێدەكات، بەمەبەستی واژۆكردنی پەیماننامەیەكی مێژوویی، كە كۆتاییی بەزنجیرەیەك شەڕ و كوشتاری بەردەوامی نێوان ئەوروپا و عوسمانی هێنا و كۆڵەكەكانی ئاشتیی تۆكمە كرد. ئەمەش وای كرد هەندەك كۆت و بەندی سەپێنراو لەسەر بازرگانیی هەڵگیران و تەڤگەری گەڕیدە و مسیۆنێران بووژایەوە و ڕێی پێدان ڕوو لە وڵاتی عوسمانی بكەن. مارتین بەمەبەستی دۆزینەوەی كتێبی بەختەوەری ڕوو لە ڕۆژهەڵاتی پڕ لە نهێنی و ئەفسانە دەكات. ئیدی وەكو ڕۆژئاوایییەك ڕووی ڕاستەقینەی دەردەكەوێت و تا سەر ئێسقان ڕووتدەبێتەوە، بێبەزەیییانە هەرچی دەمامكی هەن فڕێیان دەدات و دەكەوێتە گێژاوی خۆ وێرانكردنەوە. هەر لە ڕاوە فیل و كوشتنیان بەمەبەستی عاجەكەیان، ئینجا ڕاوە مرۆڤی ڕەشپێست بەئامانجی كۆیلەكردن و بازرگانی پێوەكردنیان، تا دەگاتە بازرگانیی قاوە و كاغەز. تاكو لە ئاكامدا زمانی هەڵدەوەرێ و لە قسەكردن دەكەوێت. ئەمیش بۆ ئەوەی خۆی لە ژانی زنجیری بێدەنگیی ڕزگار بكات، یادەوەرییەكانی دەنووسێتەوە. قسە لەسەر خۆی و ئازارەكانی ڕۆح و ژانەكانی دەكات. ئیدی دەفتەر دەبێتە دەوی و خامەش زمانی.

شایانی وتنە، ڕووداوەكانی ئەم ڕۆمانە هاوكات و هاوسەردەمی ڕووداوەكانی ڕۆمانی “میرنامە”یە. بۆیە ڕێكەوت نییە هەندێك لە كاراكتەرەكانی میرنامەی تێدا ببینینەوە. وەك یاووزی خۆشنووس (دەمولووتهەڵپێچراو) و سەڵاحەدینی سەحاف و عومەری خەزنەدار… بەهەمان شێوە مارتین هاوزەمەنی ڕووداوەكانی ڕۆمانی “عەشیقی وەرگێڕ”یشە، لەوێش لەسەر كەشتییەكە ئامادەبوونی هەیە.

  جان دۆست ساڵی ۱۹۶۵ لە كۆبانی لەدایك بووە. لە زانكۆی حەلەب بەشی بایۆلۆژیی خوێندووە، بەڵام لە ساڵی سێیەمدا جێیهێشتووە. لە ساڵی ۲۰۰۰ـەوە لە ئەڵمانیادا دەژێت. بەشیعر دەستی پێ كرد و یەكەمین دیوانی (قەڵای دمدم) ساڵی ۱۹۹۱ لە ئەڵمانیا و پاشان لە هەمان ساڵدا لە ئەستەنبووڵ بڵاوكردەوە. هەروەها (دیوانی جان)ی لە دوبەی و ئەستەنبووڵ چاپكرد. چەندین كتێبی لە كوردییەوە بۆ عەرەبی وەرگێڕاون، وەك (مەم و زین)ی ئەحمەدی خانی، كە ناوی ناوە (الدر الپمین فی شرح مم و زین)، بەپێنج چاپ لە دیمەشق و بەیرووت و دهۆك و قاهیرە بڵاوبووەوە، پاشان كتێبی (عادات و ڕسوومەتنامەی ئەكرادییە)ی مەلا مەحموودی بایەزیدی و ڕۆمانی (میرنامە) و ڕۆمانی (لابیرەنتا جنان – متاهە الجن)ی حەسەن مەتی بۆ پرۆژەی ئەلكەلیمە كردوونەتە عەرەبی و لە ئەبو زەبی چاپكراون.

هەروەها كۆمەڵێك شیعری سەییاب و هەردوو ڕۆمانی (مهاباد بەر بەئۆڵەمپیادا خودێ) و (پەڕ)ی سەلیم بەرەكاتی كردوونەتە كوردی. پاشان كتێبی (الحدیقە الناصریە)ی لە فارسییەوە كردووەتە عەرەبی و (قاموس بدائع اللغە)ی لە فارسییەوە كردووەتە كوردی. تاكو ئێستا چوار ڕۆمانی بەكوردی نووسیون:

 (مژاباد) ۲۰۰۴، (سێ هەنگاڤ و سێدارەك) ۲۰۰۷، (میرنامە) ۲۰۰۹، (مارتینێ بەختەوەر) ۲۰۱۲٫

شایانی باسە هەندێك لەو ڕۆمانانە كراونەتە عەرەبی و توركی و فارسی.

سێ ڕۆمانیشی بەعەرەبی نووسیون:

عشیق المترجم ۲۰۱۴

دم علی المئژنە ۲۰۱۴٫

نواقیس روما ۲۰۱۶٫

تاكو ئێستا چەندین خەڵاتی وەرگرتووە، لەوانە:

خەڵاتی كورتە چیرۆك ۱۹۹۳٫

خەڵاتی شعری كوردی ۲۰۱۲٫

خەڵاتی كتێبی ڕۆژهەڵاتی ۲۰۱۳٫

خەڵاتی حوسێن عارف ۲۰۱۴٫

جان دۆست لە بواری تیڤییشدا وەكو بێژەر و پێشكەشكاری بەرنامە كاری كردووە. ساڵانێكە وەكو سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لە قوتابخانە سەرەتایییەكانی ئەڵمانیادا كاردەكات.

ماوەتەوە بڵێم كاتێك ڕۆمانەكەم لە عەرەبییەوە وەرگێڕا و لەگەڵ كرمانجییەكەدا بەراوردم كرد، سەیرم هاتێ هێند جیاوازن! ئەمەش لە سۆنگەی سانسۆری دەزگە عەرەبییەكانەوە بەو دەردە چووە. بۆیە ناچار بووم لە هەر شوێنێك لێی قرتێنراوە، بگەڕێمەوە سەر دەقە كرمانجییەكە.