خانە کتاب كُردی
ناساندنی کتێبی «ڕوونبێژی لە شیعری مەحویدا» بەرهەمی هەژار فەقێ سلێمان
ئەم كتێبە لە بنەڕەتدا نامەیەكی ماستەرە، بەسەرپەرشتی پ.د. فازڵ مەجید مەحموود، پێشكەشی زانكۆی سلێمانی/ كۆلێژی زمان/ بەشی زمان و ئەدەبی كوردی، كراوە.
ڕوونبێژی لە شیعری مەحویدا، كار لەسەر گرنگترین و دیارترین و بڵاوترین زانستی ڕەوانبێژی دەكات، كە ڕوونبێژییە لە شیعرەكانی مەحویدا، ئەم زانستەش هەر سێ هونەری چواندن وخوازە تیایدا بەتایبەتی (خواستن) و هونەری دركە دەگرێتەوە، هەریەك لەو هونەرانە بە كۆڵەكەی درووستكردنی وێنەی هونەری و پێدانی شعرییەت دادەنرێت لە دەقی ئەدەبیدا و شیعر بەتایبەتی. بایەخ و گرنگی ئەم هونەرانەش، نەوەك لە ڕابردوودا، بەڵكو لە ئێستادا و لە سەرجەم ئەدەبیات و ڕەخنە و لێكۆڵینەوە ئەدەبییەكانی جیهانیشدا، كۆمەڵێك وێنەی دیارن و جێی بایەخ و تەفرنجەی نوسەران و ڕەخنەگران و لێكۆڵەرەوانن.
مەحویی شاعیریش وەكو یەكێك لەپایە دیارەكانی ئەدەبی كلاسیكی كوردی، بەكاربردنی ئەم جۆرە هونەرانەی، نەك پشتگوێ نەخستووە، بەڵكو زۆر ورد و چڕ و هونەریانە و بەپاشخانێكی ڕەوانبێژییانەوە دیوانەكەی پێ بەهێزتر و كاریگەرتر كردووە، بە بەڵگەی ئەوەی شاعیر گەلێك وێنەی درووستكردووە لە ڕێگەی ئەو هونەرانەوە، كە لە ئەدەبیاتی كوردی و ڕۆژهەڵاتی و جیهانیشدا وێنەیان دەگمەن و ناوازەیە، لێرەوە شاعیرێتی و بەئاگایی مەحوی دەردەكەوێت، كە ئاگاداری ڕەوتی شیعر و هونەر و بنەما تەكنیكییەكانی شیعر بووە لە كات و سەردەمی خۆیدا.
ناوەڕۆكی لێکۆڵینەوەکە:
لێکۆڵینەوەکە، سەڕەڕای پێشەكییەک لە دەروازەیەك و سێ بەش پێك هاتووە:
دەروازە: ئەمە وەكو دەرگا و دەروازەیەكە بۆ چوونە ناو لێكۆڵینەوەكە، لە دوو باسی سەرەكی پێك دێت، لە باسی یەكەمدا، كە بە ناوی دەروازەیەك دەربارەی ڕەوانبێژی بەگشتییە، تیایدا باسی ڕەوانبێژی و تێڕوانینی ڕەوانبێژیناسەكان كراوە لەگەڵ ناساندن و جۆرەكانی هەرسێ زانستەكەی ڕەوانبێژی (واتاناسی و ڕوونبێژی و جوانكاری) و هاوکاتیش پیشاندانی مەبەست و ئامانجەكانی ڕەوانبێژی.
لەباسی دووەمیشدا، کە بەناوی ژیاننامەی مەحوییەوەیە، تیایدا تیشك خراوەتە سەر ژیانی مەحوی و ناونازناوەكانی باسكراوە، هەروەها ڕاوبۆچوونە جیاوازەكان سەبارەت بە مێژووی ژیان و مردنی خراوەنەتە ڕوو، هاوكاتیش باس لە دەنگ و پایەی دیاری مەحوی كراوە لە ناو ئەدەبی كوردیدا، دواتریش چەند ڕاوبۆچوونێكیش خراونەتە، ڕوو كە ئایا مەحوی عاریف یان سۆفی یان تەنها خواناسێك بووە لە پاڵ شاعیرێتییەكەیدا؟
بەشی یەكەم: ئەم بەشە دابەشكراوە بەسەر سێ باسدا، بەناونیشانی پێناسەی چواندن و بنەڕەتەكانی، هەروەها جۆرەكانی چواندن لە شیعری مەحویدا، دوا باسیش گرنگی چواندن و مەبەستەكانی لە شیعردا. لەباسی یەكەمدا پێناسەكانی چواندن و ڕای نووسەران و لێكۆڵەرەوان كراوە لەگەڵ خستنە ڕووی بنەڕەتەكانیدا بە نموونەی شیعرییەوە لای مەحوی، لەباسی دووەمدا كە گرنگترین باسی بەشەكەیە و مەبەستی سەرەكییە لەباسەكەدا، باس لە جۆرەكانی هونەری چواندن بەدرێژی كراوە و هێنانەوەی زۆرترین جۆری چواندن، كە دابەشكراوە بەسەر چوار لایەندا و ئەوانیش بەپێی دوو لایەنەكە(چوێنراو، پێچوێنراو) و هاتن و نەهاتنی ڕووی لێكچوون و بەپێی هاتن و نەهاتنی ئەوزاری چواندن و جۆرەكانی تری چواندن، كە زیاتر لە بیست جۆری ئەم هونەرە لەو چوار لایەنەوە بە نموونەی شیعری مەحوییەوە ئاماژەی پێدراوە، دواتریش بەهێڵكارییەوە ئەو جۆرانە دەست نیشان كراون. لە كۆتاباسی بەشەكەشدا گرنگی چواندن و مەبەستەكانی لە شیعردا دەبینرێت، گرنگی و ڕۆڵێكی چواندنیش بە نموونەی شیعرییەوە لای مەحوی ڕوونكراوەتەوە.
بەشی دووەم: ئەم بەشەیان لە ڕووی ڕووبەرەوە زۆرترین لاپەڕەی لە لێكۆڵینەوەكەدا بەركەوتووە، بریتییە لە پێنج باس لەباسی یەكەمدا پێناسەی خوازە و بنەڕەت و جۆرەكانی كە هەریەك لە خوازەی زمانی و خوازەی ژیری دەگرێتەوە كراوە و نموونەی شیعری لای مەحوی بۆ بنەڕەت و جۆرەكانی هێنراوەتەوە. لە باسی دووەمدا پێناسەی خواستن وەكو بەشێكی دیاری خوازەی زمانی خراوەتە ڕوو لەگەڵ دەستنیشانكردنی بنەڕەتەكانیدا بەنموونەی شیعرییەوە. لە باسی سێیەمیشدا كە گرنگترین باسی بەشەكەیە بەدرێژی باسی لێوەكراوە جۆرەكانی خواستن لە شیعری مەحویدا خراونەتە ڕوو و دابەش كراوە بەپێی دوولایەنەكە (بۆخواستراو، لێخواستراو) و وشە خوازراوەكە و لەڕووی گونجانی خواستراوەكە لەگەڵ دوولایەنەكە، نزیكەی بیست جۆری خواستن لە شیعری مەحویدا دیاری كراوە لەگەڵ هێڵكاریدا.
لەباسی چوارەمدا، كە بەناوی گرنگی خواستن و مەبەستەكانێتی لە شیعردا، كۆمەڵێك گرنگی و مەبەستی هونەری خواستن باسكراوە، وەكو دیارترین و بەهێزترین هونەری ناو ڕەوانبێژی و ڕوونبێژی دەستنیشان كراوە بۆ درووستكردنی وێنەی هونەریی ناوازە.
لە كۆتاباسیشدا بەراوردی هەردوو هونەری دیاری ڕوونبێژی خواستن و چواندن كراوە، دەستنیشانی جیاوازی و لێكچوونەكانیان كراوە و لە ڕووی كاریگەرێتی و بەپێزییەوە جیا كراونەتەوە.
بەشی سێیەم: دوا بەشی لێكۆڵینەوەكەیە، بۆ چوار باس دابەشكراوە، باسی یەكەم تەرخانكراوە بۆ پێناسە و بۆچوونەكان سەبارەت بەهونەری دركە و بنەڕەتەكانی. لەباسی دووەمیشدا جۆرەكانی هونەری دركە، كە پێكدێن لە دركە لەسیفەت و خود و هاوگری لە شیعری مەحویدا خراونەتە ڕوو، دواتریش بە هێڵكارییەوە پیشاندراوە. لەباسی سێیەمیشدا باس لە ڕۆڵ و گرنگی هونەری دركە لە شیعردا دەست نیشان كراوە. باسی چوارەمیش تەرخانكراوە بۆ بەراوردی نێوان هەردوو هونەری دركە و خوازە، كە تیایدا جیاوازی و لێكچوونەكانیان پیشاندراوە بە نموونەوە.
لە كۆتایی لێكۆڵینەوەكەشدا كۆمەڵێك ئەنجام كە لەهەناوی لێكۆڵینەوەكەوە هاتوونەتە دەرەوە، دیاری كراوە.
ئەم بابەتە تایبەتە بە ماڵی کتێبی کوردی و بڵاوکردنەوەی بە ئاماژەدان بە سەرچاوە ڕێگە پێدراوە
