خانە کتاب كُردی
لە پشت پەردەی واقیعی کامێراوە
دانا حەمید
لە جیهانێکدا کە تیایدا سنوورەکانی نێوان تایبەتی و گشتی، راستەقینە و خەیاڵ، بەردەوام لە گۆڕاندان. رۆمانی «نەفرەتی نەوبەهاران»ی بەختیار عەلی، وەک ئاوێنەیەک دەردەکەوێت کە رەنگدانەوەی ئاڵۆزییەکانی کۆمەڵگەیەک لە قۆناغی گواستنەوەدا پیشان دەدات. ئەم رۆمانە چەندین چەمکی سەرەکیی تێکەڵ دەکات بۆ دروستکردنی وێنەیەکی فرەڕەهەند لە ئەزموونی مرۆیی و کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و کەلتوریی واقیعی کوردستان.
رۆمانەکە لەسەر دوالیزمی بینین و نەبینین دامەزراوە. کامێرا، وەک ئامرازی سەرەکیی بینین، لە هەمان کاتدا دەبێتە ئامرازی نەبینین. ئەوەی دەبینرێت، ئەوەی تۆمار دەکرێت، لە راستییدا پەردەیەکە بۆ شاردنەوەی ئەوەی نابینرێت. لێرەدا دەتوانین پەیوەندیی بە تیۆری ژاک دێریدا دەربارەی «ئامادەیی/ نائامادەیی» بکەین. ئەوەی لە وێنەکەدا ئامادەیە، لە هەمان کاتدا ئاماژەیە بۆ نائامادەیی شتێکی تر.
ناڕاستەوخۆ لە رۆمانەکەدا ئامادەیە. دەسەڵات لێرەدا تەنها سیاسی نییە، بەڵکو لە هەموو پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکاندا ئامادەیە. رۆمانەکە پیشانی دەدات چۆن دەسەڵات لە رێگەی چەمکەکانی شەرەف، نەریت، و کەلتورەوە کار دەکات و چۆن کاریگەریی لەسەر ژیانی تاکەکان دادەنێت.
زمان و گێڕانەوە دوو چەمکی تری گرنگن لەم رۆمانەدا. بەختیار عەلی لە رێگەی بەکارهێنانی زمانێکی شیعری و تەکنیکی گێڕانەوەی تایبەت، هەوڵ دەدات ئەو شتانە بگێڕێتەوە کە لە رێگەی زمانی ئاساییەوە ناتوانرێت دەرببڕدرێن. ئەمەش پرسیار دروست دەکات لەسەر سنوورەکانی زمان و توانای گێڕانەوە لە دەربڕینی ئەزموونە مرۆییەکاندا.
سێکسیواڵیتە و جەستە دوو چەمکی تری گرنگن کە لە رۆمانەکەدا دەردەکەون. سێکسیواڵیتە لێرەدا تەنها بابەتێکی تایبەتی نییە، بەڵکو دەبێتە مەیدانێک بۆ ململانێی سیاسی و کۆمەڵایەتی. جەستە دەبێتە شوێنی نووسینەوەی یاساکانی کۆمەڵگە و لە هەمان کاتدا، شوێنی بەرەنگاربوونەوە و بەرخۆدان. ئەمەش پرسیارێکی گرنگ دەوروژێنێت: لە کۆمەڵگایەکدا کە تیایدا جەستە و سێکسیواڵیتە دەبنە بابەتی کۆنترۆڵی کۆمەڵایەتی، چۆن دەکرێت مانای راستەقینەی خۆشەویستی و پەیوەندیی مرۆیی بدۆزینەوە؟
لە جیهانێکدا کە تیایدا سنووری نێوان تایبەتی و گشتی، راستەقینە و خەیاڵ، بەردەوام لە گۆڕاندایە، ئەم رۆمانە بانگەوازێکە بۆ بیرکردنەوەیەکی قووڵتر دەربارەی مانای ئازادی، شەرەف و مرۆڤبوون. هەروەها، رۆمانەکە ئاماژە بە گرنگیی رێوڕەسم و نەریت دەکات لە پێکهێنانی ناسنامەی تاک و کۆمەڵگەدا، بەڵام لە هەمان کاتدا پرسیار دەکات: ئایا ئەم ریتواڵ و نەریتانە، کە زۆر جار بە ناوی پاراستنی شەرەف و بەها کۆمەڵایەتییەکانەوە ئەنجام دەدرێن، لە راستیدا دەبنە هۆی بەردەوامبوونی سیستەمێکی کۆمەڵایەتی ناعادیلانە؟
هەروەها رۆمانی «نەفرەتی نەوبەهاران» تیشک دەخاتە سەر پەیوەندیی نێوان تاک و کۆمەڵگە و ئەو فشارانەی کە کۆمەڵگە دەیخاتە سەر تاک بۆ پەیڕەوکردنی نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان. ئەم فشارانە زۆر جار دەبنە هۆی دروستبوونی ناکۆکی ناوەکی لە تاکدا، لە نێوان خواستە کەسییەکانی و چاوەڕوانییەکانی کۆمەڵگە. رۆمانەکە بە وردی ئەم ناکۆکییە ناوەکییە دەخاتە روو و هەوڵ دەدات پیشانی بدات چۆن تاکەکان هەوڵ دەدەن لە نێوان ئەم دوو هێزە دژ بە یەکەدا هاوسەنگی بدۆزنەوە.
رۆمانی «نەفرەتی نەوبەهاران»ی بەختیار عەلی تەنها رۆمانێک نییە لەسەر مێژووی کورد یان چیرۆکی ژنێک. ئەمە وێنەیەکی ئاڵۆزە لە کۆمەڵگەیەک کە لە نێوان نەریت و مۆدێرنیتە، لە نێوان مێژوو و داهاتوو، نێوان تاک و کۆمەڵدا ململانێ دەکات. رۆمانەکە بانگەوازی گۆڕانکاری و رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ کێشە قووڵەکانی کۆمەڵگە دەکات، بەڵام لەهەمان کاتدا هۆشداریمان دەداتێ کە ئەم گۆڕانکارییە لەوانەیە بە نرخێکی قورس بێت. رۆمانەکە ئێمە بەرەو تێگەیشتنێکی قووڵتر لە چۆنیەتی دروستبوونی مێژوو، رۆڵی یادەوەری لە پێکهێنانی شوناسی نەتەوەیی و مانای راستەقینەی ئازادی و مرۆڤبوون لە جیهانی هاوچەرخدا دەبات.
رۆمانی «نەفرەتی نەوبەهاران» تەنها چیرۆکێک نییە دەربارەی کۆمەڵگەیەکی دیاریکراو، بەڵکو ئاوێنەیەکە کە تیایدا دەتوانین رەنگدانەوەی ئەو کێشە و پرسیارە جیهانییانە ببینین کە سەردەمی ئێمە رووبەڕوویان بۆتەوە. رۆمانەکە بانگەشەی ئەوە دەکات کە پێویستە بە شێوەیەکی رەخنەگرانە و بوێرانە رووبەڕووی ئەو کێشانە ببینەوە کە کۆمەڵگەکەمان ڕووبەڕوویان بۆتەوە، ئەگەرچی ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە لەوانەیە ئازاربەخش و ناخۆش بێت.
