ماڵی کتێبی کوردی
کتاب «وقایع کردستان» منتشر شد
شناسنامه کتاب: مؤلف:میرزاعبداللە ابوالقاسمی، موضوع: تاریخ کردستان قرن۱۳ق. ۱۴، تصحیح وتحقیق: یحیی محمدی، ویراستار: علی سهرابی، نشرژیار۱۴۰۲ – ۲۴۴صفحە
علی سهرابی
”وقایع کردستان” دومین اثر پژوهشی یحیی محمدی می باشد. بندە سال۱۴۰۰نیز کتاب”کۆی بەرهەمەکانی میرزاشەفێع کولیایی”را نیز ازایشان ویراستاری نمودەام. محمدی از محققان و مصححان صبوروگمنامی است کە کمرِهمّت بە جمع آوری و تصحیح بیاض و دستنوشتەهای مناطق مختلف کردستان بستەاست.هم اکنون قریب بە۱۵اثر دیگررا نیزدر دست چاپ و تصحیح دارد. درآیندە از پژوهش های او بیشتر خواهیم خواند.
▫️مؤلف،میرزاعبداللەابوالقاسمی(اسلمرزی)متولد۱۳۰۰قمری و متوفای۱۳۹۰قمری،بەعنوان مباشر یا یوزباشی دربسیاری از روستاهای کردستان و در جنگ ها و رویدادها شرکت داشتە یا همزمان باآن زیستەاست.میرزاعبداللە رویدادهای اواخرعصرقاجار و سپس پهلوی را تا سال های ۱۳۴۲شمسی و نسب نامەی خودرا دراین اثر نگاشتەاست.
▫️این اثرارزشمند در ردەی تصحیح متون قرار می گیرد. تصحیح متون یکی از شیوەهاو روش هایی است کە تلاش دارد تا براساس نسخەهای خطّیِ کشف شدە بە رفع ابهامات آثارقدیمی بپردازد.علم تصحیح متون در صدسال اخیر رشدفراوانی داشتە و در سال های آتی نیز توقف ناپذیراست.
دستنوشت حاضر،صددرصد آن چیزی است کە پدیدآورندە-میرزاعبداللەابوالڤاسمی- (۱۳۵۰-۱۲۶۵شمسی)بەخط زیبای خویش نگاشتەاست و صرفا”همین یک نسخە ازآن موجوداست. بەهمین خاطر درنهایت امانت داری و بە”شیوەی قیاسی”تصحیح گردیدەاست.
درتصحیح این متن سە عنصربنیادینِ “موادومنابع” ، “شایستگی واهلیّت مصحح” و “شیوە و روش استدلالی کار” قابل توجە است. محمدی نیز درارزیابی اعتبار این نسخەی خطی از سە معیارِ”قدمت”،”صحت”و”اصالت”غافل نبودەاست.
▫️ازلحاظ کالبدشناسی،مصحح بابهرەگیری مناسب از پانوشت، شجرەنامە،عکس ها،گاه شمار، واژەنامە ونمایەها( اعلام) و…بە فهم بهتر خوانندە از وقایع و شخصیت های کتاب یاری رساندەاست.
این دستنوشتە بە سەشیوەی فنی، زبانی-ساختاری و محتوایی بررسی گردیدەاست. ازلحاظ زبانی و ساختاری و جملەبندی؛ درین کتاب افزون بر کثرتِ حذف بدون قرینەی فعل ها،ضعف و سستی جملەها نیز مشهوداست.باوجود این سَیرِماجراهاو حوادث شیرین و قابل تامل است.شایدانحراف اززبان معیار،مهمترین ویژگی شیوەی نگارش میرزاعبداللە ابوالقاسمی است کە دلیل آن دو نکتەی قابل فهم است:
الف)دوزبانگی ب)سوادنسبی نویسندە.
▫️آنچە درکتاب “وقایع کردستان”مشهوداست روح زبان کردیِ نویسندە بر کالبدنوشتە کە بە زبان فارسی است سایەافکندەاست. میرزاعبداللە کُردی می اندیشد و فارسی می نویسد. خوانندەی کتاب درهمان سطوراولیە پی می برد کەنویسندە کُرد زبان است و فارسی می نویسد.کە طبق شکل های زبانی (گونە، لهجە،گویش)،داشتن لهجە درگفتاریانوشتار امری طبیعی است و ناشی ازضعف زبانی نیست.
▫️کتاب “وقایع کردستان”را می توان نوعی(خودنوشت)بەحساب آوردکەدربطن آن مسایل و اتفاقات سیاسی مهم کردستان آن زمان بازگوشدەاست.نویسندە ازطبقەی میانی جامعەبودەو بەعنوان مباشر توانستە نقش بینابینی میان اربابان محلی کردستان و رعایا داشتەباشدونمونەی چنین کتاب هایی کەاین گونەافرادنوشتەباشند،نسبتا”کم است.مؤلف تاحدممکن بدون تعصب وقایع راگزارش می دهد. همچنین مواردی چون ؛
-قیمت اجناس ضروری آن روزگار .
-بیان اسامی دختران و زنان در نسب نامەی خانوادگی خوددرکنار نام مردان .
-قحطی و گرانی سال های حضور دُوَل خارجی درایران علی الخصوص دولت روسیە
-جنگ و درگیری متعدد طوایفِ گلباغی، مندمی، اسلمرزی و اورامی و… را بە صورت ویژە بیان می کند و مؤلف خلاف عادت بعضی افرادکە درنوشتەهایشان تمایل بەقهرمان نشان دادن خود و مُبرّاکردن خود ازخطاولغزش هستند بی هیچ ابایی شکست های خودرانیز بیان می نماید.
▫️درمورد رسم الخط کتاب کە از جذابیّت های آن بەشمار می رود، موارد ذیل قابل توجە هستند:
-گاە اصطلاحات و واژەهای زبان کُردی رابە زبان دَری نگاشتە است. ازجملە”طلاق انداخت”،”زجر و داغ”و…
-آوردن کلمات کردی کە درزبان دَری غریب بەنظر می رسند.مثل: “رادیون”،”مَینت”، هَژار”،”هَرد و بَرد”،”دست و پیوند”، “چول”، “جَوی کند”،”چَتَەگری” و…
-بعضی کلمات مشترک بین زبان کردی ودری را کُردی درنوشتار می آورد.مانند: “قُلف”بەجای قفل،”زالەترک”بەجای زهرەترک ، “با سهم”بەجای سهمناک و…
-گاەکلماتی کەدارای “رإ ٕ مفخم” هستند و در کُردی کاربرد دارد “را ٕ مشدد” می گذارد. مثل:”رّوس-گرّوس-خانرّودی و…
-بعضی مواردحرکت فتحە را بەشکل “ە” درآوردەاست. مثل:”مرەخص -زیندەگانی- همەدان- خانەوادە “و…
-همچنین میرزاعبداللە ازهیچ گونە علایم نگارشی وسجاوندی در نوشتارش استفادە نکردەاست.
و فرجامِ سخن؛ “هدف متن شناسی کشف آثارگرانبها و توجیە علاقەی فراوان مردمان شرقی بە گنجینەهای ملی خویش است.” (اکیموشین)
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «خانه کتاب کُردی» مجاز است.
