خانە کتاب كُردی
نگاهی به کتاب «حرکت سمکو در کشاکش ناسیونالیزم و عشیرەگرایی»
شناسنامه کتاب: «حرکت سمکو در کشاکش ناسیونالیزم و عشیرەگرایی»، رزگار برفروخت، نشر تاریخ ایران، تهران ۱۳۹۸.
صلاح‌الدین آشتی
بی‌گمان بررسی قیام‌ها، جنبش‌ها، تحرکات و شورش‌های مردم کُردستان بر اساس آموزه‌ی ناسیونالیزم به‌مثابه‌ی یک ایدئولوژی می‌تواند افق روشنی را پیش نقش‌آفرینان کنونی و آیندگان به نمایش بگذارد. صد البته پژوهش و خوانشی که راه میانه را دربرگرفته و به‌دور از تعلقات خاطر ملی- مذهبی- میهنی باشد، غالبا مورد پسند جامعه‌ی روشنفکری و خصوصا اهل فن بوده و خواهد بود.
کتابِ وزینِ ” حرکت سمکو در کشاش ناسیونالیزم و عشیره‌گرایی، به قلم توانمندِ جناب رزگار برفروخت، بر چنین شالوده‌ای استوار است. نویسنده با انتخابِ عامدانه‌ی واژه‌ی “حرکت” به‌جای قیام و یا جنبش، به‌صراحت موضعی غیرجانبدارانه را نسبت به فراز و فرود مواضع و دیگر اقدامات سمکو اتخاذ نموده است. وی با بررسی منابع مهم و درخورِ توجه، سمکو را به‌عنوان آغازگر تحرکات ناسیونالیستی در کُردستان ایران معرفی کرده، هر چند اذعان می‌دارد که پاره‌ای از نویسندگانی همچون کریس کوچرا، شیخ عبیدالله شمزینان را در این زمینه پیشگام قلمداد می‌کنند.
برفروخت با تقسیم کتاب خود به سه بخش اصلی، شامل:
– ناسیونالیزم کُردی
– حرکت سمکو، زمینه‌ها، اهداف و فرجام
– سمکو و ناسیونالیزم کُردی
بیش از بیش موفق بوده که موارد مورد بحث را با ظرافت به تصویر کشیده و با پرهیز از ذهنیت‌گراییِ پیش‌ساخته و برساخته‌ی نامتعادل پان ایرانیستی، به کنکاش پرداخته و تا حد زیادی پرده از نهان اغلب مسایل پیش‌رو بردارد.
آن‌چه مسلم است سمکو در خوانش رسمی حکومتی و طرف‌های درگیر با او، به‌عنوان طاغی و عصیانگر عشیره‌گرای منفعت‌پرستِ گوش به‌فرمان بیگانگان معرفی شده و توسط وقایع‌نگاران، تاریخ‌نویسان و دستگاه‌های امنیتی به خورد مردم ایران، خصوصا غیر کُردها داده شده است. همان روالی که هر حرکتی را در این زمینه‌ها بیشتر متوجه تحریکات خارجی قلمداد می‌کند. در این کتاب این دیدگاه منفی و غیر‌منصفانه با چالشی بسیار جدی روبه‌رو شده و می‌توان گفت بخش بزرگی از اتهامات وارده به سمکو بی‌پایه و اساس از آب درآمده‌اند
از سوی دیگر نویسنده دیدگاه شماری چند از نویسندگان مطرح کُرد که سمکو را بدون هیچ کم‌و‌کاستی قهرمان ملی تلقی می‌کنند، مورد پرسش قرار داده و به بررسی ابعاد گوناگون تحرکات سمکو و تکوین شخصیت وی پرداخته است. نقش روشنفکران کُرد منطقه، خصوصا تحصیل‌کردگان کشور عثمانی، در راستای بخشیدن هویت ملی‌گرایانه به پیشگامی سمکو و درک و پذیرش آن از سوی وی، که در مقاطعی اظهر من الشمس است، از دید نویسنده پنهان نمانده است. در ضمن علل و عوامل داخلی و خارجی زیادی که در ناکامی سمکو دخیل بوده‌اند بدون اغماض مورد تحقیق واقع شده‌اند.
در مجموع نویسندە بر آن است که با نگرشی منطقی درهم‌آمیختگی مساله‌ی عشیره‌گرایی با ناسیونالیزم ملت‌ِ زیر سلطه را که به‌صورت بالفعل و بالقوه در درون جامعه‌ی کُردی و خصوصا در میان روسای عشایر و فعالان و مبارزین سیاسی و روشنفکران شهری نضج بسته، مورد کنکاش قرار دهد.
به‌نظر بنده با چشم‌پوشی از لغزش‌های ویرایشی، این کتاب به‌عنوان یکی از معتبرترین منابع مستقل درباره‌ی شناخت ناسیونالیزم کُردی و سمکو قابل اعتماد و استناد است.
برای حسن‌ختام به درج سخنی از بن‌مایە‌ی کتاب مذکور می‌پردازم:
حرکت سمکو در حقیقت آخرین شورش عشیره‌ای گسترده علیه حکومت مرکزی و در عین حال نخستین حرکت هویت‌طلبانه‌ی کُردها در ایران است، که در تقابل با تمرکزگراییِ رو به رشد مرکز قرار داشت. این حرکت که حاصل تلاقی اندیشه‌ی روشنفکران مدرن و نخبگان سنتیِ جامعه‌ی کُردستان بود، هر دو وجه سنت‌گرایی و مدرنیسم را دربرمی‌گرفت.
هر نوع بازنشر این متن با ذکر منبع «سایت خانه کتاب کردی” مجاز است.
