“موضع” به مثابه مقدمه

دکتر محمد حقمرادی

پیدایی مدرنیته به همراه فرم­های سیاسی و اقتصادی متناظر با آن، جامعه‏ی کوردستان را در وضعیتی بحرانی قرار داد که تاریخِ اکنونِ آن را به نوعی متعین ساخته است. وضعیت پروبلماتیکی که اکنون با آن مواجه هستیم، اندیشیدن به آن را نیز ممکن کرده است. وضعیتی که تلاش برای پاسخ­‏دادن و اندیشیدن برای توضیح­پذیرکردن آن، به اضطراری گریزناپذیر تبدیل شده است. در عین حال، نظام معرفتی­ای که حول این وضعیت وجود دارد و سرگرم تحلیل و توضیح آن است به نظر می­رسد صرفاً نسبتی گمراه ‏کننده و تقلیل­گرایانه با آن دارد و شاید بتوان گفت در بنیاد، بر رؤیت­ناپذیرکردن این وضعیت پروبلماتیک یا مسئله­زدایی از آن تکوین یافته است. مسئله­مندکردن این وضعیت، نیازمند مسئله­مندکردن نظام دانشی است که درباره‏ی آن نظرورزی می‏کند. مواجهه با این نظام دانش، که خود بخشی از این وضعیت مسئله­مند است و پروبلماتیک­کردن آن، بخشی از استراتژی­ای است که “موضع” به خاطر آن تأسیس شده است. با این وجود، برای فهم وضعیت خویش و اندیشیدنِ متفاوت و یافتن خطوط گریز، با معضل و بحران مفهومی و نظری مواجه هستیم؛ به عبارت دیگر، ما فاقد دستگاه نظری و مفهومی لازم برای فهم وضعیت اکنون خویش و تحلیل تاریخی و انتقادی آن هستیم. از اینرو با کاربرد پرتکرار مفاهیمی مانند سرکوب، استعمار، سرمایه­داری، ملت-دولت و ناسیونالیسم به شیوه‏ای کلی­گرایانه، رتوریک و تقلیل­گرایانه، گونه‏ای صورت­بندی از مسائل ارائه داده است که خصلتی ایدئولوژیک یافته است؛ زیرا فهم اکنون و چگونگیِ شدنِ ما را در تاریخ معاصر توضیح نمی‏دهد و به نوعی آن را پنهان و از دسترس خارج می­کند. اندیشیدن در دایره­ی این نظام دانش، منطق تكرارِ متفاوت رخدادهای تاریخی، شکست­ها و کلیت تاریخیِ این هستی اجتماعی را غیر قابل توضیح می­کند و در مسئله­مندکردن آن ناتوان است و صرفاً صورتبندی ایدئولوژیکِ از این تاریخ را ممکن می‏کند. بطور کلی، چون نظام دانش مسلط، اساساً نسبت بسیار اندکی با توضیح و فهم تاریخیِ این جامعه و تحلیل وضعیت اکنون آن دارد وضعیت جامعۀ ما را با نوعی تعلیق هستی‏ شناختی مواجه ساخته است. به عبارت دیگر، هستی اجتماعی و روندهای حاکم بر آن تعلیق شده است. فهم این وضعیت، استراتژی­ها و نظام دانش پیوسته با آن، تنها در نسبت با قدرت امکانپذیر می­شود. همانطور که دلوز می­گوید، معنای امور را درنخواهیم یافت مگر آنکه بفهمیم چه نیرویی آن را تصاحب می­کند، از آن بهره­برداری می­کند، آن را تصرف و تسخیر می­کند و یا به میانجی آن خود را به بیان در می­آورد.