ماڵی کتێبی کوردی
گەمەی گرێدان و دۆزینەوە لە چیرۆكی”دیجلە بۆنی مەنسووری لێ دێت”
عەلی شێخ عومەر
بەزاندنی ڕایڵەكانی لەبیرچوونەوە، یەكێكە لە خەسڵەتە گرنگەكانی چیرۆك، لە هزر و یادەوەریدا گوتاری مانەوە جێگیر دەكات، لەپاش پڕۆسەی خوێندنەوە پرسیاری گونجاو فۆرمۆڵە دەكات، خوێنەر بە ئاڕاستەیەكدا دەبات، كە ئەوەی دەیخوێنێتەوە جیهانێكی ڕاستەقینەی ڕیالیستە، بێ لەكە و گومانە، بەڕاستی ڕوویداوە، بەشێوەیەك وەرگر لەگەڵ كارەكتەری نێو ڕووداوی چیرۆكەكەدا ئەكتیڤە، دەژیت، هەناسە دەدات، بەمەش دەرخەری دەستڕەنگینی، لێهاتووی چیرۆكنووس ئاشكرا دەكات، بێ زۆر لەخۆكردن، پێداگری لە ڕێگای گەشە و نماكردنی ڕەوتی رووداوەكاندا، هارمۆنیەتی ڕەگەزەكانی چیرۆك، لەسەرخۆ چنینی سیحری گێرانەوە دەردەخات، لە ناوكۆی دەقدا، بە تەكنیكی گواستنەوە، ڕووماڵ كردنی داكەوتێكی خەیاڵ ئامێزی فانتازی، گەمەكردن بە ماناكانی زمان بەرجەستە دەكات، ئەویش لە پیادەكردنی ئەوەوە دێ، سیمای خەیاڵگەر لەنێو چوارچێوەیەكی تۆكمەدا، لەنێو خود و دەرەوەدا، دەتوانێ ڕیاڵ تێپەڕێنێ، پەیامەكەی بگەیەنێت، پارا دەق، یان ئەودیوی دەق فەراهەم بكات، تێگەیشتن لە زمانی دەق، وەك ئامرازی گەیاندنی مەبەست، لە بەرهەم هێنانەوە و بەكارهێنانی بەركەوتی جیاواز، دۆزینەوەی دەركەوت و چوونە نێو ناڕۆشنی، بەمەش تراجاندنی كەسایەتی ئەفسانەیی، ڕمۆك گەرایی، گرێدان و پارادۆكس لەسەر چەند ئاستێكی دەلالیدا كۆدەكاتەوە، بەم پێیەش جیهانێكی فانتازی لەسەر سەكۆی خەیاڵدا خۆی نمایش دەكات. چیرۆك دەیەوێت لە گرێدانی چەند ئاست و ئاڕاستەیەكەوە قەبارەی هەموو شتێكمان پێ بڵێت، سەرجەم ئامانجەكانیشی بهێنێتەدی، هەر لە گرێدانی باگڕاوندی سیاسەت و ئەوین، گوتاری ئاینی… چیرۆكەكە تێزی ڕووماڵكردنی ڕووداوەكان بە دوو قۆناغی جیاوازدا تێدەپەرێنێت، ناڕۆشنییەك دەدوورێتەوە، بەخێرایی دەتوانین بەم جۆرە چیرۆكەكە كورت بكەینەوە، قۆناغی یەكەم كارەكتەر چیرۆكنووس خودی خۆیەتی دوای پیرەمێردێكی نورانی دەكەوێت تا دەگەنە جێگای مەبەست، كە خانوویەكی كۆنە، لەوێ دوای ناسینێكی سەرپێی پیرەمێردەكە دەچێتەسەر باسی قۆناغی دووەمی چیرۆكەكە، باس لە حیكایەتی(عەشقێك لە دیجلەدا خنكێنرا) ۱ دەكات، لە ساڵی ۱۹۶۳دا ڕوویداوە، واتا ساڵی هاتنی حەرەس قەومییەكانە، ئەم حیكایەتە، باس لە ئەوینی سوهەیلەی شیعە مەزهەب و مەنسووری سوونە مەزهەب دەكات، سوهەیلە قوتابی قۆناغی یەكی كۆلێژی كشتوكاڵە لە كاتی گەشتێكدا لە شارباژێر -کوردستان، لە هاوڕێكانی وندەبێت، بەمەرجی خواردنی قۆخێك، ژنێكی نامۆ هاوڕێكانی بۆ دەدۆزێتەوە، سیحری ژنەی نامۆ لە سوهەیلەدا بەدیوێكی ئاینیدا یەق دەداتەوە، مەنسور ئەفسەری باڵا لە سوپای عێراق، حەزی لێدەكات، تا ئەوەی مەنسور واز لە بەعسیەتی و سەربازی دەهێنێت، بەم هۆیەوە دەسەڵات مەنسوور تیرۆر دەكات، فڕێیدەدەنە نێو ڕووباری دیجلەوە، هەمان شەو دەچنە ماڵی سوهەیلە، ئەویش دەكوژن، بۆ سەر لە بەیانیش چەند هاوڕێیەكی سوهەیلە دەگرن، كە كوردن و بەكوشتنی سوهەیلە تاوانباركراون و لەسێدارەیان دەدەن.
دوای لێبوونەوەی بەسەرهاتەكە، پیرەمێردی نورانی دیار نامێنێ، كارەكتەر ناوی خۆی ئاشكرا دەكات، كە خودی چیرۆكنووس مەحموود نەجمەدین خۆیەتی، لەگەڵ ڕۆشتندا لەبەرخۆیەوە سوهەیلە سوهەیلەیەتی، چونكە دەڵین، سوهەیلە نیشتەجێی گەرەكێكە، لەشاری سلێمانی، ڕۆحی مەنسووریش، دیارنییە، نازانین لە كوێیە، لە كۆتاییدا لەتاو حەژمەت و واتە واتە، تەكسیەك دەگرێت، دەڵێت لێخوورە، شۆفێرەكە پێیدەڵێت بۆ كوێ؟ بۆ لای سوهەیلە، بەسەرهاتەكە كۆتایی دێت.
لەدەرئەنجامی كشانی پلان لەسەر جەستەی چیرۆكەكەدا، لە چەند ئاستێكدا گەمەكردن لەگەڵ خوێنەر، چەكەرەی شێوازێك لە نادیارەكانی ئەو دیوی دەق ئاشكرا دەكات، بەم جۆرە لەتەك پۆلێنكردن و نمایشكردنی ئاستەكاندا، ڕاستەوانە دەكەوێتەوە.
۱ ـ لە ڕووی ناوونیشانەوە
بەركەوتەی یەكەمە لە تەك وەرگردا، كلیلی سەرەكی كرانەوەی دەقە، گرنگی ڕۆڵی ناونیشان لەوەدایە ڕەهەندەكانی بیرۆكەی چیرۆك چڕ دەكاتەوە، شوناسی هێماگەری لەخۆ دەگرێت، پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە ناوەرۆكی چیرۆكەكەوە هەیە، ڕووباری دیجلە وەك پێدراوێك، ئەوەی باوە و زانراوە دەبێ ئاماژە بێت بۆ ئاوەدانی، بەردەوامی ژیان و بەخشندەیی، بەڵام لە سۆنگەی ئەوەی گێڕانەوەی ڕیاڵ دەستكورتە لە گەیاندنی هەستەكانی ئەو دیوی دیاردەكان، كەواتە هەژموونی چیرۆك، دەتوانێ ئەو ڕیتمە بشكێنێ، مانا و چەمكی نوێ بخاتە سەر ئەو دەركەوتانەی ڕیاڵ، ئەدگاری ڕووباری دیجلە، لەبڕی ئەوەی ماناكانی ژیان هەڵگرێ، كەچی لەبەر هۆكاری دەرەكی، لەسایەیی دەسەڵاتی دیكتاتۆری و سیستەمی پۆلیسیی، بەزۆرەملێ خەسڵەتی پێچەوانەی پێهەڵگیراوە، بووەتە گۆڕستان، شایەدحاڵی تیرۆری كەسێكە لەو هەزار كەسانەی، ڕۆژێك لە ڕۆژان ناسنامەی خۆشەویستیان هەڵگرتووە، بەردەوام بەنهێنی، بەنامەردانە تیرۆر دەكرین، دەكوژرێن، فڕێدەدرێنە نێو هەناوی دیجلەوە، بەدرێژایی مێژوو، دیجلە هەر دەروات، خۆشەویستی دەكوژرێت، تیرۆر دەكرێ، كوشتن و برین، ئەوینی پاك هاوشان لەگەڵیدا بەردەوامە، وڵات وێرانەیە، شوێنی خۆشەویستی تێدا نابێتەوە، دیجلەش لەو وێرانەیەدا، وەك سەرجەم شتەكانی دیكە، بۆنی مردنی ژیان و ئەشقی لێدێ، بۆنی تەرمی ئاشقێكی لێدێت بەناوی مەنسوور، بۆن بڵاودەبێتەوە، تێكەڵ بەهەوا دەبێت، هەموو ڕۆژێ پڕ بە سییەكان هەڵیدەمژین، بۆنی دەكەین، بەردەوام بۆنی مردنی خۆشەویستی دەكەین، مەنسوور وەك دیجلە بەردەوام بوو، بەخشندە بوو، لە خۆشەویستی، لە سڕینەوەی جیاوازییەكان، چ ئاینی یان نەتەوایەتی یان ڕەگەزبەندی، نە مەنسوور لە مردن ڕزگاری بوو، نە دیجلە لە شاردنەوەی بۆنی مردن دەرباز و سەرفراز بوو، نە ئێمەش لە دابڕان و لە هەڵمژینی بۆنی مردن قووتار دەبین، چونكە گرێدانی مردنی مەنسوور بە دیجلەوە، دۆزینەوەی خۆشەویستیە، گەیشتنە بە ڕەها، ژیانەوەی ڕۆحە بە جۆرێكی تر، لە شوێنێكی تر، بە ڕەنگێكی تر.
۲ ـ چیرۆكی ئاوێتە و ئاستەكانی گێڕانەوە:ـ
پێش ئەوەی لە جیهانی چیرۆكەكەدا بچینە نێو جومگەكانی گێڕانەوە، لە قۆناغی یەكەمدا، بگێڕەرەوە خودی چیرۆكنووس خۆیەتی بە زمانی منی قسەكەر دەرگای چیرۆكەكە دەكاتەوە، كارەكتەر ڕۆڵی بكەری ڕووداو دەبینێ، هەر لەسەرەتاوە دەمانخاتە بەردەم لوغزێك، لە ئاستی كۆمەڵایەتیدا شوناسێكی ئاشكرای نییە، لە ڕووی سایكلۆژیشدا خۆی دەرناخات، نەناسراوە، ئەم كەسایەتییە بەبێ هیچ بەرایییەك، لەتەك پیرەمێردێكی نامۆ و نەناسدا بەركەوتن و نزیكبوونەوە ئەنجام دەدات، پیرەمێرد بە جوانترین زمان، بە زمانی چاو بانگی دەكات، پیرەمێرد دەزانێ جێكەوتەی زمانی چاو چەند كاریگەری هەیە لەسەر خود، چۆن خودی بەرامبەر كوناودڕ دەكات، ئەمیش پاش لەدەستدانی خود، دوای دەكەوێت، ئەوەی نادیارە نازانین چ جۆرە پەیوەندییەك ئەم دوانە پێكەوە گرێ دەدات؟ ئایا ڕێكەوت و گەمەی چارەنووسە بووەتە پیشەی بنەرەتی كردەی گرێدانی هەنووكەیی، یان هێزی شاراوەی پیرەمێردە كارەكتەر كەمەندكێش دەكات، تا كۆڵان بە كۆڵان دوایی بكەوێت و لەكۆتاییدا لە خانوویەكی كۆندا بگیرسێنەوە، لە ئاست دەقی نەگووتراودا، چاودێری و شوێن پێهەڵگرتن ئاماژەیە بۆ چەكەرەكردنی جووڵە و زیندووبوونەوەی ڕووداو و بەسەرهات، بەدوا ڕۆیشتنی كارەكتەر بە یاسای پێشین و پاشكۆ دەرگایەك لە نادیاری ڕابردووەوە دەخاتە سەرپشتی ئایندە، گرێدانی دووجیهان، دوو تەمەنی جیاواز فۆڕمۆڵە دەكات، ناڕاستەوخۆ ڕادەستبوونی ڕاسپاردەیەك دەخاتەڕوو، بەدیاركەوتنی ئەم هەڵسوكەوتە سەیرەی پیرەمێرد، ئایا لەسۆنگەی خۆشی و موژدەی گواستنەوە ئەو بەركەوتەیەوە ڕوودەدات، كاتێ دەست دەخاتە سەرشانی كارەكتەر، نور لە جەستەی خۆیەوە دەگوێزێتەوە بۆ جەستەی كارەكتەر، گواستنەوەی جیهانی نورانی بەو بەریەكەوتنە بەسە كە ئەم كارەكتەرش هەمان خەسڵەتی ئەو هەڵگرێ، ئایا پێش كردەی گێرانەوە ئەم كارەكتەرە زەمینەیەكی ئامادەكراوی نییە، بۆ پێشوازی كردنی كارێكی لەم جۆرە، ئایا قەوارەی ڕۆحی ئەوەندە خاڵی و تینوو بوو تا ئاوا یەكسەر بەیەك بەركەوتن و دەستخستنە سەرشان بە سۆفیگەرییەوە ڕۆحی هاك بكرێت، لە ئاستی كارەكتەردا لەنێوان پێكهاتەی گێڕانەوەی دەق و خوێندنەوەی پیرەمێرد بە تەكنیكی ئەو دیوی دەق مەودایەك پێشوەخت نییە، لای ئێمەی وەرگریش ئاشكرا نییە، بەوەی پیرەمێرد پێشوەختە نێچیرەكەی خۆی ناسیوە، دوور نییە بۆسەشی بۆ دانابێ، چونكە دڵنیایە و مەزندەی ئەوەی كردووە لە فاكت و یادەوەریەكانیدا، لەنێو دنیای ئاگایی و نائاگاییدا هەڵگری ئەفسانەی عەشقێكی لەبن نەهاتووە، دوو عەشقی بەیەكدا چوو، دوو دەنگ و دوو قۆناغی جیاواز، بە جیاوازی ئاسمان و ڕێسمان، چی كۆیان دەكاتەوە، پیرەمێرد بە عەشقی خاڵق، كارەكتەر بە عەشقی مەخڵوق، بەپێی فەلسەفەی بووناگەری، پیرەمێرد لە دوا قۆناغەكانی تەمەنیدایە، قۆناغی خۆشنوودیی (القداسە)*دایە، كارەكتەریش وەك گەنجێ گەڕاوە قۆناغی ڕەوشت (اخلاق)*پراكتیزە دەكات، ئەوە خەم و ئازاری عەشقە بەدیوە دێوانەكەیدا كۆیان دەكاتەوە، یان ڕێكەوتە یان كەسێتی ئەفسانەییە، واتا ئەوەی ئێستا زیندووە، هەڵگری ڕۆحی كەسێكە مردووە، گریمانەی ئەوە دەكرێ پیرەمێرد دەیناسێت، دەزانێ هەڵگری ڕۆحێكی دۆناودۆنە، دەنا ئەگەر لەڕووی چەمكی ئەنتۆلۆژییەوە تەماشای بكەین، كەسەكە كەسێكی شیزۆفرینیی ناجێگیرە، نائاساییە، دوو كەسی ناكۆك و نەگونجاوە، لەهاتنی بۆ لای پیرەمێرد كارەكتەر یەك ئاڕاستەی جووڵە پەیرەو دەكات، دەیەوێت پیرەمێرد گومانی بۆ كاڵ بكاتەوە و لە خاڵی هاوبەشدا خویان تازە بكەنەوە، ئەوە هەستی نامۆبوونە بەیەكەوە گرێیان دەدات، لەتەك دنیای نۆڕماڵدا پارادۆكس و جیاوازی دروست دەكەن، كێ بە دوای كێدا دەگەرێت، هەر لەم ڕوانگەیەوە، ئایا كارەكتەر تێشووی چیرۆكێكی دێرینی هەڵنەگرتووە! سەری لە ڕایەڵەكانی دەرناچێت، لە زەمەنێكی فیزیكییەوە سەرچاوەی نەگرتووە، وەك خەونێك وایە ڕاڤەكردنی ئەستەمە، تا چەمكی نادیاری بكاتەوە، خواخوایەتی كەسێكی نورانی بدۆزێتەوە، بیخاتە سەر شەقامە ڕێی ڕاست، شوێنی دروستی خۆی بگرێت، لە پێناسەكردنی كەسایەتی ڕاستەقینەی كارەكتەردا، پیرەمێرد درێغی لە لادان و كاڵ كردنەوەی ئەو تەم و ئاڵۆزییە ناكات، كە بەر دیدەی كارەكتەری گرتووە، ئەم تێڕوانینەی ئێمە لە دەرئەنجامی ئەوە دێتەدی كاتێ پیرەمێرد و كارەكتەر، لە گرێدانی دوو وێنەی جیاوازدا نیگاكردنی خۆیان ئاشكرا دەكەن، پیرەمێرد سەیری ئاسمان دەكات، كارەكتەریش تەماشای گەڵا وەریوەكانی حەوشەكە دەكات، دوانەی ئاسمان و زەوی ئاماژەیە بە گرێدانی پیرەمێرد و كارەكتەر، وێنەی یەكەم بە سەیركردنی ئاسمان باس لە سەقامگیری و ئاسوودەیی دەكات، پێ لێنانی خودی پیرەمێردە، پێچەوانە و پارادۆكسە لە تەك وێنەی دووەم، كە لە دڵەڕاوكێ و ترس، لە ئایندەیەكی نادیارەوە سەردەكات، كاتێ وێنەی گەڵا وەریوەكان، با لە سووچێكدا كۆیان دەكاتەوە، لە گەمەی قەدەردا، دەبێتە جێكەوتەی تێڕوانینی كارەكتەر، گەڵا وەریوەكان دالەن بە دەستی قەدەرەوە، كارەكتەر خۆی تێدا دەبینێ، پیرەمێردیش وەك قەدەر باڵادەستە خۆی تێدا دەناسێنێ، دوانەی ئاسمان و زەوی، قەدەر و مرۆڤ، دیار و نادیار، پەیوەندییەكی تراژیدی فەراهەم دەكەن، لە تێروانینی پیرەمێرد و قەدەرەوە جێی پێكەنینە، لێ لە پێگەی كارەكتەرەوە نیشانەی پرسیارە، هەر لەم پنتە تراژیدیەوە، پرسیارە نەمرەكەی دەكات، بەپیرەمێرد دەڵێت(بەچی پێدەكەنیت، بە ژیان) پیرەمێرد لە ڕوانگەی خۆیەوە وەڵامی دەداتەوە (نابێ وابڵێیت ئێمە نابێ بە ژیان پێبكەنین، بەڵكو دەبێ بۆ ژیان پێبكەنین) دووڕیانی پێبكەنین بە (ژیان) پێبكەنین بۆ(ژیان) ڕەهەندی دوو تەوەری فەلسەفی هاو دژ هەڵدەگرێت.
تەوەری یەكەم
تێڕوانینی كارەكتەر كە دەڵێت بە ژیان پێدەكەنی لە دوو جەمسەرەوە پارادۆكس دروست دەكات. یەكەم لە ئاست فەلسەفەی بووناگەری، بەوەی مرۆڤ هەڵبژاردن دەكاتە سەنگی مەحەك، هۆیە دەرەكییەكان وەلا دەخات، بەم پێیەش خۆی بەرپرسی یەكەمە لە دیاریكردنی چارەنووسدا، ئەمەیان لەتەك تێروانینی پیرەمێرد دا یەكدێتەوە، لەگەڵ كارەكتەردا پارادۆكسە، دووەم لە ئاستی كارەكتەردا جێكەوتی وێنەی گەڵا هەڵوەریوەكان كە با لە سووچێكدا كۆیكردووەتەوە لەتەك خودی پیرەمێردا، پێچەوانە كەوتووە، لە كۆتاییشدا كارەكتەر لە فەلسەفەی هیچگەرایی و بێئومێددا خۆی دەبینێتەوە، ئەمش لەگەڵ دیدەی پیرەمێردا پێچەوانە دێتەوە، تا سەر ئێسك خۆی لە فەلسەفەی مەبەستگەراییدا(غائیە)دا دەبینێتەوە، بەمەش لەگەڵ هیچگەراییدا پارادۆكس بەرهەدەهێنێ.
تەوەری دووەم
گووتەزای(بۆ ژیان پێبكەنین) واتای باوەڕهێنانی تەواوە بە ڕێساكانی سەرجەم ئەو خاڵانە كە لە هەگبەی قەدەری شاراوەدا بۆت نووسراوە، بە مانایەكی دیكە تۆ سەرت ڕەحەتە، ئەركی گۆڕینی پێدراوەكانت لە ئەستۆدا نییە، دیالێكت لەو فەرهەنگەدا نییە، باوەڕی بە یەك سیستەمی داخراو هەیە، باوەری بە چەمكی درەخت هەیە كە(سومبلێكە بۆ بونیاد و پێكهاتێك كە دەرچوون و گۆران و دەربازبوون قەبووڵ ناكات) ۲ ، جووڵە دارێژراوە، لەسەر یەك هێڵ دەروات، لێی دەرناچێت، واتا نە پێشكەوتن نە گۆڕانكاری هەیە، هەموو شتێ لەژێر ڕكێفدایە، بەستنەوەی مرۆڤە بە قەدەرێكەوە قەدەر ناگۆرێت، لە ئاست چەمكی ئەنتولۆژیادا، پیرەمێرد دەروێشی چەمكی درەختە، پێی گەشبین و ئاسوودەیە، بە ئاشكرا پێی لێدەنێت، كاتێ ئاماژە بۆ مێروولەیەك دەكات توێكڵە گوڵەبەڕۆژەیەكی بەشانەوەیە، دەڵێت لە هەرچی مرۆڤە ئاسوودەترە، كارەكتەر هەست بە بوونی خۆی ناكات، لە دنیادا، ئەم نامۆیە بەم دنیایە، چۆن بۆ ژیان پێبكەنێت، پیرەمێرد بە ژیانی مێروولەوە دەیبەستێتەوە، هیچ ماف و هەلێكی هەڵبژاردنی بۆ نەهێشتۆتەوە، ئەم لە دنیایەكی دیكەدا دەژی، ڕەش كردنەوەی ئەم دنیایەی دەرەوە بە جۆرێك لە جۆرەكان سپی كردنەوەی ئەو دنیایەی ناوەوەیە كە متمانەی پێی هەیە، چاوی لێ دەنووقێنێ، یەكسەر پاڵپشتی پیرەمێرد دەكات، پیرەمێرد لە خۆشیدا سەما دەكات كارەكتەریش ئاسوودەیی دەنوێنێ، لەنێو ئەم سەما و خۆشییەدا، چی وایكرد پیرەمێرد، تراژیدیای چیرۆكی خەمباری عەشقی سوهەیلە و مەنسوور بگێڕێتەوە، نزیكبوونوەی كارەكتەر و پیرەمێرد، بێجگە لە سڕینەوەی دوو وێنەی جیاوازدا، تێڕوانینی جیاوازییەكانی هەردوو لایان، پارادۆكسێ ئەنجام دەدەن، یەكەم لە ئاست توڕدانی مرۆڤە بە شێوازێكی هەرەمەكی لەنێو دنیایەكی بێ سەروبەر و ناماقووڵ، كە هەوێنی ڕەشبینی دەگرێتەوە، جێكەوتەی كارەكتەرە لە دیمەنی گەڵا هەڵوەریوەكاندا خۆی دەبینێت، دووەم جێكەوتەی پیرەمێردە لە ژیانی مێروولە، واتە دنیایەكی ماقووڵ، تۆكمەدارە بە سیستەمی ئیرادەی سروشت و بێ ئیرادەی مرۆڤ، ئەم هەڵوێستەی پیرەمێرد بەرامبەر بە تێڕوانینی كارەكتەر پەرچەكردارێك نییە، بەجۆرێك لە جۆرەكان هەوڵدانێك نییە، تاوەكوو كارەكتەر بگێڕێتەوە بۆ سەر هێڵی عەشق، مانایەك بە ژیانی كارەكتەر ببەخشێت، بە ڕۆحی یەكەم جاری، ئاشنا و ڕۆشنایی بكات، چونكە پیرەمێرد چاك لەوە گەیشتووە، لەبنەڕەتدا هەردوو لایان بە جووتە، وێڵی عەشقێكی مەحاڵن، پاك دامێنن، خەون بە بەهەشتێكەوە دەبینن، هێنانەدی لە دنیادا، مەحاڵە، پیرەمێرد نورانییە، زاهیدی خوایە، تەنیا بە جەستە لێرەدایە، بە ڕۆحیش بیریارە، ئاشقی خودایە، لەزەت و سیحری ئەو ئەشقە لەوەدایە كە پێی ناگات، گێڕەڕەوە بەهەمان شێوە، لەم دنیایەدا، ڕۆحی ئاشقی كچێكە، نەیدیوە، بەردەوام وێڵە، بەدوایدا دەگەڕێت، پێی ناگات، یەكتاخستنی ئەم دوانە بەڕوونان، لە پنتێكی هاوبەشدا نییە، بەڵكو بەهەڵمژینە، لەگەڵ جیاوازییەك پیرەمێرد گەشبینێكە لەنێو چەمكی (درەخت) ژیان بەسەردەبات، كارەكتەر ڕەشبینێكە وریا و بەئیرادەیە، لەنێو چەمكی هیچگەراییدا، لەتەك پێدراوەكانی ڕیاڵدا زۆرانبازی دەكات، ئەمەش گووتەزایەكی(گرامیشی)مان بیردەخاتەوە، دەڵێت (ڕەشبینێكی بەئیرادە نەك گەشبینێكی بێ ئیرادە) ۳٫
تا ئێرە بەركوڵە، قۆناغی یەكەمی چیرۆك ناوەخنە، ڕسكاندنی ڕەگی گێڕانەوەی قۆناغی دووەمە، توانەوەیە، تێكەڵبوونە بە ڕەهەندەكانی گێڕانەوەی چیرۆكی(عەشقێك لە دیجلەدا خنكێنرا)، ئەمجارەیان ڕازگر پیرەمێردە، كارەكتەر بێدەنگە، مەكۆری گوێگرتنە، گێڕانەوە بەشێوازێكی ئەستوونیە، چیرۆكە سەرەكییەكەی لەسەر بنیادنراوە، گەیاندنی بیرۆكەی سەرەكی چیرۆك بۆ ئەوەیە كارەكتەر بگێڕێتەوە بۆ ناو داوی چیرۆكی خۆشەویستی خۆی و سوهەیلە، یان وێستگە تراژیدییەكانی سوهەیلە بگێڕێتەوە بیری، ئاڕاستەكانی دەق، چیرۆك لەناو چیرۆكدا ئاشكرا دەكات، بەیەكداچوونی ئاستەكانی گێڕانەوە و بارگاوی بوونی دەلالەتەكانی نێو دەق، هەندێ لایەنی دەخەنەڕوو، تا دەگاتە كۆتایی دەق، پەیوەندی لەنێوان دەقەكاندا بەدی دەهێنێت، لەناو كۆی گواستنەوەی گێڕانەوەدا، گێڕەڕەوەی دووەم، بێ هیچ پێشەكییەك، لەپڕ بە شێوازێكی ڕاستەوخۆ دەمانبات بۆ نێو دنیای چیرۆكێ دیكۆمنتاری، بەم كارەش پێشێل كردنی چیرۆكی یەكەم، دەست پێدەكات، دەكەوێتە وێزەی ئۆتۆبایوگرافیای دوو كەس، سوهەیلە و مەنسوور، لە دەرچەی گرێدانی كەسایەتی، پەرتبوون و ئاوێتەكردنیان بە دەركەوتەكانی دەرەوەدا، لە مێژووی ڕووداوەكاندا، ئامادەبوون و دابڕان و بەیەك گەیشتنەوە، ئاسۆیەكی یوتوبیمان بۆ دروست دەكات، كەسێتی ئەفسانەیی بەرهەم دەهێنێ، ونبوون و دۆزینەوە، دروستكردنی ڕووداو، لەنێوان ئیستا و ڕابردوودا، كلیلی زەمینەی پرسیار لەناو دەروونی یەكەمدا دەكاتەوە، پێگەی ئاشكرا دەكات، لەسەر چەند ئاستێكدا بەریككەوتنێ نامەئلوف، بێكداچوونێ ئاڵۆز، فۆرمۆڵە دەكات،
۳ ـ دۆنا دۆن و گەمەی ونبوون و دۆزینەوە
لە قۆناغی یەكەمدا، هاوكێشەی چیرۆكەكە ئەگەر بە ڕەگەزەكانی بیركاری شرۆڤەی بۆ بكەین، سێ نادیارمان هەیە، پێویستی بە شیتەڵ كردن و بەدواچوونە، یەكەم كارەكتەر لە سۆنگەی ئەوەی ونبووە، چیرۆكنووس بە ئەنقەست ناوی ئاشكرا ناكات، دووەم پیرمێردی نورانی نازانین كێیە، چ كارەیە، وەك ناو نادیارە، نازانین پەیوەندی چییە بە گێڕەڕەوەی یەكەم، پەیوەندی چییە بەو حیكایەتەوە كە دەیگێڕێتەوە، سێیەم ئاستەكانی گێڕانەوە لە هەردوو چیرۆكەكەدا، چ جۆرە پەیوەندییەك دروست دەكەن، لە سەرەتاكانی گێڕانەوەی چیرۆكی دووەمدا، ئاستی بەستنی پەیوەندی لەنێوان كارەكتەر و چیرۆكەكە لە ئاستی گێڕانەوەدا پەیوەندییەكی لاوازە، ڕاستەوخۆ بەریككەوتن لەنیوانیاندا نییە، بەڵام زۆر گرنگە، ئەگەر لە گۆشەیەكی ترەوە سەیری بكەین، ئەویش تۆكمەكردن و گرێدانی سنوورەكانییەتی، لە یەك هاوكێشەدا، لەیەك چواندنێك لە كۆپی كردن، لە كردەی هەڵخلیسكانی كارەكتەر و سوهەیلەدا هەیە، هەردووكیان بەجووتە بەهەمان شێوە بە دەنەی ئاینەوە دەگلێنە نێو عەشقێكی پاك دامێنەوە، دەچنە نێو دنیای تەسەوفەوە، كارەكتەر خۆی ونبووە، پیرەمێرد دەیدۆزێتەوە، بە دەست خستنە سەر شانی كارەكتەر، بەسیحری كار تێكردن ڕۆحی سۆفیگەرای تێدا دەگەڕێت، سوهەیلە بۆ گەشت چووە بۆ شارباژێر، ئەگەر بڵێین هاوڕێیەكانی یان سوهەیلە لە هاوڕێیەكانی بزربووە، هیچ جیاوازییەك دروست نابێ، لەوێ ژنێكی سپی پۆش و نادیار، نەناسراو، پیرەمێرد ئاسا، خاوەن یەك خەسڵەت و دەرچووی یەك فێرگەی تەسەوفن، خاوەن یەك بڕوانامەن، ئەگەر بیانەوێت هەمان كاریگەرییان لە گوێزانەوەی ڕۆحی سۆفیگەرایەتی دا هەیە، لەوێ ژنە سپی پۆشەكە، لەبەرامبەر بەدۆزینەوەی هاوڕێیەكانی بەخواردنی قۆخێك ڕۆحی سۆفیگەرای بۆ سوهەیلە دەگوێزێتەوە، دوانەی پیرەمێرد و ژنە سپی پۆشەكە یەك مەبەست كۆیان دەكاتەوە، یەك پرانسیپ بە یەكەوە گرێیان دەدات، ئەویش لەناو چوارچێوەی فەلسەفەی سۆفیگەرایەتیدا، گەیاندنی ئەشقێكی عوزرییە، لە نهێنی پەیوەندییەكانیاندا، دۆزینەوەی سیحر و لەزەتە، چۆن كارەكتەر و سوهەیلە لەلایەك، لەلایەكەی دیکەش سوهەیلە و مەنسوور بەیەكەوە گرێ دەدات، لە یەك قاڵبی دەدات، ڕەهێڵەكردنی گێڕانەوەی دەق دەمانگەیەنێتە بەردەم كردەی ڕەهەندەكانی ونبوون و دۆزینەوە، یەكەم ونبوونی كارەكتەر، پیرەمێرد دەیدۆزێتەوە، دووەم ونبوونی سوهەیلە ژنە سپی پۆشەكە دەیدۆزێتەوە، لە دوای گەیاندنی پەیامی بەیەك گەیشتنیان، كارەكتەر و سوهەیلەش یەكتر دەدۆزننەوە، پیرەمێرد و ژنەكە ڕۆڵیان نامێنێ، هەردووكیان ون دەبن، لەنێو گریمانە و مەزندەی دەرەكی لە دەرەوەی خودئاگاییدا، ئێمە دەكەوینە بەردەم مەودای تەكنیكی ئەو دیوی دەق گێڕانەوەی بەردەوام لەنێوان پەرتبوونی شوێنكات و بەرجەستەكردنی دۆناودۆن، دوانەی پیرەمێرد و ژنە سپی پۆشەكە، وەك لەمەوبەر ئاماژەمان بۆ كرد، خاوەن یەك خەسڵەتن، بەیەك كار هەڵساون، ئەی بۆ خاوەن یەك ڕۆح نەبن، پیرەمێرد ڕۆحی دۆناودۆنە لەتەك ڕۆحی ژنە سپی پۆشەكە، هەر لەم ڕوانگەیەشەوە ژنە سپی پۆشەكە، لە ڕێگای پیرەمێردەوە سوهەیلە دەگەیەنێتەوە بەكارەكتەر، لە چیرۆكی دوەمدا، مەنسوور لە ڕابردوودا، لە كاتی حەرەس قەومییەكاندا ئاشقی سوهەیلەبووە، كارەكتەر ئێستا ئاشقی سوهەیلەیە، خاڵی هاوبەش لەنێوان كارەكتەر و مەنسوور، سوهەیلەیە، كە پەیوەندی خۆشەویستی پابەند نەبێ بە شوێنكاتەوە، سروشتی ئافرەتیش نەتوانێ دووكەسی لە یەك دڵدا خۆشبوێت، بە تایبەتی لە پارادایم خۆشەویستی عوزریدا، ئەمە زۆر ئەستەم و محاڵە، خود و ڕۆحی ئافرەتەكە یەكێكە، ئەوەی خۆشیشی دەوێت، خود ڕۆحی تاقە كەسێكە، لەسەر ئەم بنەمایە، مەنسوور لە دوای كوشتنیدا لەگەڵ كارەكتەردا، ڕۆحی دۆناودۆنبووە، كەواتە كارەكتەر و مەنسوور هەمان كەسن، هەڵگری هەمان ڕوح و ئاشقی هەمان كچن، ئەوەی ماوەتەوە، لە دوای كوشتنی مەنسوور، لە هەمان شەودا سوهەیلەش دەكوژرێت، دوا بە دوای ئەوەش سێ كوردی هاوڕێی، لەسێدارە دەدرێن. تا ئێرە ڕازگر واتا پیرەمێرد گێڕانەوەی حیكایەتەكەی تەواو دەكات، بە پەردە هەڵماڵین لەسەر ڕۆحی كارەكتەر، مەبەستەكەی دەپێكێ، دیارنامێنێ، كارەكتەر لە دوای دۆزینەوەی خۆی، بۆ سوهەیلە دەگەڕێت، تووشی شۆك دێت، كاتێ دەزانێ، ڕۆحی سوهەیلەش دۆنادۆن بووە، لەناو یەكێك لە گەڕەكەكانی سلێمانی نیشتەجێبووە، دەچێتە دنیایەكی دیكەوە، زەمەن و مەودا و پێوەرەكان تێكدەشكێت، پەیوەندییەكانی لەتەك دنیای ڕیاڵ دەپچڕێت، خۆی ڕادەستی دنیای خەیاڵ دەكات، ڕاساندنی هەستەكانی بە دۆزینەوەی سوهەیلەوە گرێدەدات، گوتنەوە و دووبارەكردنەوەی بەردەوامی ناوی سوهەیلە، سەلماندنی بوونی خۆیەتی، لەمەر بوونی خۆی، لابردنی گومانە، ئەمەش ڕێك دەچێتە خشتەی تەنگژەی ئەنتەلۆژییەوە، واتا بە هەبوونی بەرامبەر ئەم بوونی هەیە، بە پێچەوانەشەوە بەرامبەر نەبێت، ئەمیش وەكوو خود نابێت، هەڵپەی ئەم گەڕانە بۆ دۆزینەوەی خۆیەتی، وابەستبوون بوون، توانەوەی لەناو خودی سوهەیلەدا، دەرهاویشتەی تەقینەوەی ئەوینێكە، كپ كردنەوەی دژوارە، هستریایە، هاوار و ناڵەیە، مەرگەساتە، ئەوین لە بەغدا بە كوشتن كۆتایی دێ، لە سلێمانی لەناو حەشامەتی بازار و دەنگ و زەنای منداڵە دەست گێڕەكاندا بە شێتبوون كۆتایی هات، لە بەغدا دەسەڵات ئەوین تیرۆر دەكات، لە سلێمانی هەڵگری ئەوین پەناهەندەیە، خۆی شاردۆتەوە، ئاوڕدانەوە لێی جێی گاڵتەجارییە، بژێوی قورسی ژیان، ڕووی ئەوینی هەڵبزركاندووە، كاڵی كردۆتەوە، گاڵتەیان پێی دێ، گەڕان بەدوایدا جۆرێكە لە شێتبوون، تێكڵابوونی دەنگەكان لەو حەشامەتەدا بە لەتبوونی دوو شوناس، دوو جەمسەر، لە هەنووكەدا، كۆتایی دێ، كاتێ منداڵە، دەست گێڕەكان كەسایەتی كارەكتەر، خودی گێڕەڕەوەی یەكەم و خودی چیرۆكنووس ئاشكرا دەكەن، دەڵێن (مەحموود نەجمەدین) شێتبووە، لەوەش سەیرتر، كاتێ (مەحموود نەجمەدین) تەكسییەك دەگرێت، دەیەوێت خۆی ڕزگار بكات، ڕاكات بە شۆفێرەكە دەڵێت لێخوڕە، دەگەڕێنەوە هەمان بازنەی ئەوین، دەرچوون تێیدا قوفڵە، گرێدراوە بە قەدرییەوە، شۆفێرەكە پێدەڵێت بۆ كۆی لێخورم بۆ ماڵی سوهەیلە، ئایا شۆفێرەكە هەڵگری ڕۆحی كەسێكە لە هاوڕێكانی زانكۆ، كە لەسێدارە درابوون، دۆناودۆنی لەتەكدا ئەنجامداوە، یان شۆفێرەكە كەسێكی شایەدحاڵی ناو حەشامەتەكەیە، كاتێ (مەحموود نەجمەدین) لەبەر خۆیەوە بە دەنگێ بەرز وەك شێت سوهەیلە سوهەیلەی بوو.
۴ ـ دوانە و گرێدانی شوێن
فەزای شوێن كاریگەری خۆی هەیە لەسەر ژیان و دەروونی كارەكتەر، شوێن وەك شوناس و سكێچی ڕووداو لە كێشانی وێنە و مەبەستدا، ڕۆڵ دەگێڕێ، گرێدانی وێنەی جیاواز و مەبەستی جیاواز، پەیوەندی نێوانیان یەكێكە لە خەسڵەتەكانی ڕەوتی گێڕانەوە، چیرۆكنووس هەر لەبەراییەوە لە ڕێگای گرتەی دەرگای مزگەوتێكەوە گرێمان دەدات بە باگڕاوندی ئاینی، وەك بنەما و دەرچە، پەلكێشمان دەكاتە ناو بونیاد و جیهانی چیرۆكەكەی، بۆ ئەنجامدانی كارەكەی، پەیتا پەیتا زەمینەی ئاوێتەكردن و مونتاژكردنی گرتەكان، ڕێك دەخات، لە گرێدانی پێدراوەكانی شوێندا، گرێبەستێك دەكات، بەزیرەكانە لەگوێزانەوەی شوێنەكاتدا، گەمەكانی پەڕینوە و دەست بردن و هەڵدانەوەی پەیوەندییەكانی ئێستا بە ڕابردووەوە دەست پێدەكات، گواستنەوەی شوێنی دەرچەی كارەكتەر لە شۆینی تایبەتەوە، لە دەرگای مزگەوتەكەوە دەست پێدەكات، بۆ شوێنی گشتی بۆ بازاری ڕاپەرین، ئینجا لە قەیسەریدا خۆی دەبینێت، گرێدانی بازاری ڕاپەرین بە بازاری قەیسەری ئاماژەی بە یەكداچوونی دوو جیهانە، جیهانی هەنووكەیی، لە بازاری ڕاپەریندا خۆی نمایش دەكات، جیهانی كۆن، لەبازاری قەیسەریدا خۆی دەنوێنێ، ململانی لەنێو ئەم دوو دیوەی دنیایەدا، تەنگژە و ترسێك لەخۆ دەگرێت، بە ڕوو ونبوون واژووی هەڵخلیسكانێك دەكات، ونبوون لەنێو ئەم دوو جیهانەدا، جیهانێكی ڕابردوو، یادگارییەكی لەدەست چوو لەگەڵ ونبوون لەنێو جەنجاڵ و ئاپوورە و سەرقاڵی و هەرای مرۆڤ و گەنجی ئەم سەردەمە، دەرچەی یەكەم دەرگای مزگەوتێك بوو، دەرچەی دووەم كۆلانێكی باریكە، دەیگەینێتە شوێنێکی داخراو، دەچنە ماڵێك دوو دەرگای شینی هەیە، ئەگەر خوێندنەوەیەكی وێنەسازی ئەكادیمی بۆ ڕەنگی شین بكەین، لە ڕوانگەی پیكاسۆوە، قۆناغی شین بە ون بوون ڕاڤەی بۆ دەكرێ، ئەمەش قۆناغێكە لە قۆناغی تابلۆكانی پیكاسۆ، كە ڕەنگی شین تێیدا زاڵە، خەم و شقڵی ون بوون لەخۆ دەگرێ، مكۆری خۆدۆزینەوەیە، ئەگەر لەلایەكی ترەوە ڕاڤەی بۆ بكەین، ڕەنگی شین خەم و ئازارێك برینێكی شاراوە لەخۆ دەگرێت، برینێك خوێنەكەی قەتیسە، بەرنەبووە، پەنگی خواردۆتەوە، چاوەڕێی بەربوون و سارێژبوونە، پێداگریمان لەسەر ڕەنگی شین لە ئاماژەكارییەكانی چیرۆكنووسەوە سەرچاوەی گرتووە، لە چوار دیمەنی جیاوازدا وەك شوێن بینی ئاماژە بۆ ئاسمان دەكات، چیرۆكنووس لە دوانەی شتەكانەوە، گەمەی خۆی دەكات، دوو دەرگای شین ئاوێتەبوون، چوونە ناو دوو جیهانە، لە دوو سەردەمدا، پەیامی دۆزینەوەی خەمە شاراوەكان هەڵدەگرن، خانوویەك نیوەی چیمەنتۆ، نیوەی گڵ، سەلماندنی هەمان ئاماژەیە، بە ئاوێتەكردنی دوو شارستانییەت لە دنیایەك كە گڵ و چیمەنتۆ تێكەڵ بكات، پاك، پیس، كۆن و نوێ لە یەك شوێن كۆ بكاتەوە، جێگای عەشقی پاكی تێدا نامێنێ، چارەنووسی عەشقی پاك نغرۆ بوون و مردنە، لەنێو نەمریدا گەڕانەوەیە بۆ لای خودا، ئاوڕدانەوەیە بۆ دۆزینەوەی خود، ڕەهێڵە كردنی توێژەكانی ناخودئاگاییە، لە هەنووكەدا، هەستكردنە بە غەوارەبوون، بە گوناە، ئەوە گوناهە مرۆڤەكان پێكەوە دەبەستێ، ئەوە خۆشەویستییە هەڵگری سەرجەم گوناهەكانە، ئەوە خۆشەویستییە دوودڵ، دوودار لەحەوشەیەكدا كۆدەكاتەوە، دوانەی پیرەمێرد و كاركتەر لە خانوویەكدا بەیەكەوە دەبەستێت، گرێدانی شوێن جێكەوتەی ئەرێنی هەیە لەسەر كارەكتەر، وەستاندنییەتی لەنێو دوو جیهاندا، دووڕیانێكە لەنێوان دوو مۆراڵدا، بەستنەوەی نەوەی نوێ بە نەوەی ڕابردوو، لەیەكدانی دوو زەمەنە، زەمەنی ئاوێتەكردنی گێڕانەوەی دوو ڕووداوە، یان دوو چیرۆك، زەمەنی گرێدانی ئێستایە بەچیرۆكی خۆشەویستییەك لە كاتی حەرس قەومیكاندا لە ساڵی ۱۹۶۳ ڕوویداوە، ئێستا گێڕانەوەی زەمەنی ڕووداوێكی مێژوویی بەسەرچووە،(یەكێك لە ئەركەكانی گێڕانەوە گۆڕین و گواستنەوەی زەمەنێكە بۆ زەمەنێكی تر)۳، گرتنەبەری شێوازی گێرانەوە، دواخستن و ڕیكخستنی بەسەرهات، ڕووداوەكان لە خاڵێكدا سەنتراڵ دەكات، دەیكاتە فیگەر و دەرچەی چیرۆكە سەركییەكە، ڕەتووش كردنی ڕستی وێنەكانی گواستنەوەی سوهەیلە، لە گوندێكی دەوروبەری شاری بەسرا، ئاماژەكردنی بە ڕوحییەتێكی سۆفیانە، چوونی بەرەو شاری بەسرا، باركردنیان بۆ شاری بەغدای پایتەخت، چوونی بۆ كۆلیژی كشتوكاڵی، ئەمانە سەرجەم ئامادەكارین، بۆ گەردگیر بوونی كەسایەتی سوهەیلە، فەراهەم كردنی لەیەك چواندنێك لە تەك كارەكتەردا، لە گواستنەوەی شوێنەكاندا، ئەمیش بە هەمانشێوە، لەنێوان دوو جیهاندا، هەست بە ون بوون و نامۆبوون دەكات، جیهانی سروشت و بەهەشتی تێڕامان و خامۆشی، جیهانی سەرقاڵی بێزاركەری پایتەخت، بەلایەنی كەمەوە، هەست بەو دابڕانە دەكات كە ڕۆحی سۆفی ئەم بە جیهانێكی جەنجاڵەوە گرێ دەدات، تەژییە بە جومگەكانی مادییەتی شارێ وەك شاری بەغدا، چوونی بۆ گەشت، ئاوێتەبوونی بە سروشتی شارباژێر، خاڵی وەڕگەرانە، لە پاش خواردنی قۆخەكە، خۆ دۆزینەوەیە، یان ڕێگایەكە بۆ دۆزینەوەی نیوەكەی دیكەی، لێرە سوهەیلە ونبووە، ژنێكی سپی پۆش ئەیدۆزێتەوە، دەیخاتە سەرخەت، دەرگای پەیوەندی ئەوینداری بۆ دەكاتەوە، بەدیوكەی تردا، كارەكتەر ونبووە پیرەمێردەكە دەیدۆزێتەوە، ئەو حیكایەتەی بۆ دەگێڕێتەوە، دوو ونبوو لە شوێنێكدا دەدۆزرێنەوە، ئەم لە خانوویەكی كۆن لە گەرەكی سابوونكەران، سوهەیلەش لە شارباژێر، هەردووكیان سەر بە شاری سلێمانیین، سلێمانی بە شوێنی تایبەت هەژمار دەكرێت، هەڵگری ناسنامەی خۆشەویستییە، سلێمانی سەرچاوەیە، ئاڕاستەی گواستنەوەی گۆڕانكارییەكانە، لەپاش گەڕانەوەی سوهەیلە لە شارباژێرەوە بۆ بەغدا دەست پێدەكات، لەوێ لە بەغدا لە تەنیاییەوە شوناسی پەڕینەوە، تێپەڕاندنی شوێن و ڕەگەز و ئایدلۆژیا و نەتەوە فەراهەم دەكات، نیوەكەی خۆی لە مەنسووردا دەدۆزێتەوە، دەبنە خۆشەویستی یەكتر، هەنگاوی یەكەم بۆ سڕینەوەی جیاوازییەكان، تێكەڵ كردنی جوگرافیایە، ئاماژەیی كۆدیتایە، لە بەگژاچوونی سیاسەتی دەسەڵاتە، تیژكردنی جیاوازییەكانە، ئەوە خۆشەویستییە جیاوازییەكان دەسڕێتەوە، خۆی جوان دەكات، دەروونی مرۆڤ لە خراپەكارییەكان بژار دەكات، پاكی دەكاتەوە، چیتر ستەم و ملكەچی قەبووڵ ناكات، خۆشەویستییەك لە كوردستانەوەیە، ئیلهامەكەی كوردییە، سوهەیلە لە باشووری عێراقە، شیعەیە، مەنسوور ئەفسەرێ پلەبەرزی سونییە، لە پایتەختە، بژاركردنەكە، ڕەتكردنەوەی حیزب و سیستەمی عەسكەرتارییە، ئازادی هەڵبژاردنی چارەنووسە، لەگەڵ دەسەڵاتی شۆڤینی و عەسكەرتاریدا هاودژە، بۆیە كاتێك مەنسوور بەكارتێكردنی ئەوینی سوهەیلە، دەست لە پیشەكەی هەڵدەگرێت، كەسانی تریش بەدوای خۆیدا ڕادەكێشێت، بەمەش هێڵی سوور تێدەپەڕێنێ، لە حوكمی دیكتاتۆر و ستەمكارەكاندا، چۆنییەتی ڕۆڵ گۆڕینی مامڵەكردن لەگەڵ پێشهاتەكان، جۆرێكە لە تەكنیك و هونەری شاردنەوە، سەپاندنی ناسنامەی نادیارە بەسەر شتە دیارەكانەوە، لە ئاست كار و پیشەی كەسەكان، گۆڕین و پێچەوانەكردنی سزاكانە، بۆ نموونە بە دیوێكدا مەنسوور ئەفسەربوو پیشەكەی مامڵكردنە بە فیشەك و تەقەمەنی، كوشتن و سڕینەوەی ژیانە، كەچی لە دوای تیرۆركردنی فڕێی دەدەنە نێو ڕووباری دیجلەوە، تۆی دڵێكی بارگاوی كراو بە ئەوین، دەخەنە ناو ڕووباری دیجلەوە، بەمەش كردەی زیندووبوونەوە دەپارێزێت ڕۆحی لە سەرچاوەی یەكەمەوە، زیندوو دەبێتەوە، كە شایستەی شوێنی یەكەمە، لەوێدا لە سەردەمێكی تردا زیندوو دەبێتەوە، دەچێتە گیانی كەسێكی ترەوە، دەبێتە (مەحموود نەجمەدین)، دیجلە كوردستان بە بەغدا و بەبسراوە دەبەستێ، بە هەمان شێوە كورد بە عەرەبی سوونە و بە عەرەبی شیعەوە دەبەستێ، ئەوە دیجلەیە، تەرمی مەنسوور و تۆی خۆشەویستی هەڵگرتووە، ڕۆحی زیندوو دەكاتەوە، دەتوانێ زەمەنی سەرجەم جیاوازییەكان تێپەڕێنێ، ئەوینێك فەراهەم بكات جەمسەرێكی لە بەسرا بێ، یەكی لە بەغدا بێ، لە كوردستان بەكردەی دۆناودۆن یەك تر بگرێت، لەناو دوو جەستەی تریشدا درێژە بەمانەوە بدەن، ئەوە ڕەنگدانەوەی خۆشەویستی ڕۆحی سوهەیلەیە لە ئاوی دیجلەدا، ڕەنگی شینی پێدەبەخشێت، بە دیوێكی تر سوهەیلە، بە حوكمی ئەوەی لە كولیژی كشتوكاڵییە پیشەكەی پەیوەندی بە ئاوەوە هەیە، بە هەمان شێوە بە گوللە دەكوژرێت، لەتەك پیشەی مەنسوور پێچەوانە دەكەوێتەوە، كە بەگوللە دەژی، ئاو دەبێتە ئارامگای، سوهەیلە بە ئاو دەژی بە گووللە دەمرێ، ستەمكاران چۆن، بۆ لەناوبردنی ژیان، ڕوو هاودژەكان بەكاردهێنن، بەڵام ژیان چون لەوان بەهێزترە، پێیان پێدەكەنێت، گرەو دەباتەوە، لە خاكێکی تر، لە شوێنێکی دیكە، شایستەی پەیوەندی ئەوینی ئەو دوانەن، سوهەیلە لە دوای تیرۆركردنی ڕۆحی دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، بەوەی گیانی خۆشەویستی لەنێو خودیدا جێگیربووە، جارێكی تر ناتوانێ لە بەغدای عەسكەرتاریدا بژیت، ناتوانێ لەنێو بكوژەكانیدا، ژیان بەسەربەرێت، لە هەمانکاتدا حەز دەكات ڕۆحی ئەم، ئاوێتەی گیانی ئەو هاوڕێیانەی بێ، كە بە تاوانی كوشتنی ئەم بە بێگوناە لە سێدارە دران، كۆچكردنی ڕۆحی سوهەیلە، ڕەوكردنی بۆ كوردستان، لەگەڵ ڕۆحی هاوڕێ كوردەكانی بۆ شاری سلێمانی، پێشخستنی ناسنامەی هاوڕێتییە، لەسەر ناسنامەی نەتەوایەتی، ڕەتكردنەوەی ڕۆحی سوهەیلە لەزێدی خۆی، هەڵبژاردنی سلێمانی گەڕانەوەی بۆ لای ئەو ژنە سپی پۆشە، ئەو ژنەی هەوێنی مەعریفەی تێدا چاند، فێری ئەوینداری كرد، سەرچاوەكەی لە سروشتەوەیە، لێرەیە لە شارباژێر، ڕەتكردنەوەی دەسەڵاتی عەسكەرتارییە، ئەم ئیتر سەر بەو توێژە نییە، ئیتر ڕۆحی سوهەیلە عاشقە، لەناو كەشێكی نادیاردا لەو شارە جێگیربووە، و ڕۆحی مەنسوور لەناو جەستەی (مەحموود نەجمەدین) دایە، ئەم ڕۆحی لە ئاودا زیندووبۆتەوە، سوهەیلەش لە كشتوكاڵیدا، پسپۆرە، (مەحموود نەجمەدین) لەنزیك باخی گشتییدا، تەكسییك دەگرێت، بۆ سوهەیلە دەگەڕێت، بە شۆفێرەكە دەڵێت ڕێخورە، دەڵێت بۆ كوێ، بۆ لای سوهەیلە، ئایا شۆفێرەكە سوهەیلەی بۆ دەدۆزێتەوە، وەك ئەوەی ژنە سپی پۆشەكە لە باخەكەدا مەنسووری بۆ سوهەیلە دۆزییەوە، كۆتاییەكی سەرسورهێنەرە، بە هەبوونی دوو سەردەمی جیاواز، بە یەك بنەما و بە لەیەك چواندنی یەك پێدراو، بە یەك شوێنی تایبەت، بە شوێنی (باخ)، لە لیستی نامۆبوون و سەرسامبوون بەریەك كەوتنە لەگەڵ پێدراوەكانی گێڕانەوەی سوریالی یان فانتازی، سەرجەم ئەمانە، خاڵێك كۆیان دەكاتەوە، ئەویش ئەمانە هەموویان، قوربانی دەستی زۆردارێكن، كە بەهیچ چەمكێك ئەوین قەبووڵ ناكات، نەهی نیشتیمان، نەهی هاوزمان، نە هی دووكەس بە جیاوازی ڕێبازەكانی شیعە و سووننە، كورد و عەرەب و ئەوانی دیكەش، لە كۆتاییدا ئەو (مەحموود نەجمەدین) لە تیۆردا خۆی ون كرد، منداڵ و تواڵ بە شێت بانگی دەكەن، مەنسووریش لەناو پەڕاتێكدا خۆی دانا، دوا شت ئەم چیرۆكە دەرگایەك دەكاتەوە كەس ناتوانێ پێیدا تێپەرێت ئەگەر سەرنجێك، یان درزی زامێك بەكراوەیی جێنەهێڵێت.
________________
ژێدەرەكان
۱ـ چیرۆکی دیجلە بۆنی مەنسووری لێ دێ – کۆمەڵەچیرۆکی پاسەکەی گوورون – مەحموود نەجمەدین.
*ـ سوودم وەرگرتووە لەـ (د عبالرحمن بدوی ـ دراسات فی فلسفة الوجودیة) ـ المؤسسة العربیة الدراسات والنشرـ طبعة أولی ۱۹۸۰
*ـ هەمان سەرچاوەی پێشوو
۲ ـ بەختیار عەلی ـ ئاورەكەی ئۆرفیوس ـ بەرگی چوارەم ـ لە چاپكراوەكانی ناوەندی رۆشنبیری و هونەری ئەندێشە ـ چاپی یەكەم ۲۰۱۴ ـ لا ۱۰۰
۳ ـ بەكر دەروێش ـ كۆمیدیای سیاسەت ـ لە بڵاوكراوەكانی یەكێتی نووسەرانی كورد ـ لقی كەركوك ـ ژمارە ۱۰۵ ـ چاپی یەكەم ـ لا ۱۰۵
۴ ـ د صلاح فچل ـ بلاغە الخگاب وعلم النص ـ عالم المعریفە صدرت السلسلە فی شعبان ۱۹۹۸ بأشراف أحمد مشاری العدوانی ۱۹۲۳ ـ۱۹۹۰ ــ لا ۲۷۷
بۆ داگرتنی ته‌واوی بابەتەکە ببنە ئەندامی کاناڵی تلگرامی ماڵی کتێبی کوردی…
ئەم بابەتە تایبەتە بە ماڵی کتێبی کوردی و بڵاوکردنەوەی بە ئاماژەدان بە سەرچاوە ڕێگە پێدراوە
