ماڵی کتێبی کوردی
کورتە پێناسەیەکی کتێبی ” تحلیلی بر افکار و آثار علّامه مُلّا عبداللّه احمدیان”
پێگه‌ی هه‌واڵنێریی «ماڵی کتێبی کوردی»، کتێبی ” تحلیلی بر افکار و آثار علّامه مُلّا عبداللّه احمدیان” لە نووسینی ڕێزدار “ناسر عەلیار” لە ۳۰۴ لاپەڕەدا و لە لایەن ئینتشاراتی “ئاڵای ڕووناکی” لە ساڵی ۱۳۹۵ دا و لە تیڕاژی ۲۰۰۰ بەرگ دا بڵاو بۆتەوە.
لە پێشەکی ئەو کتێبەدا هۆی نووسینی ئەو کتێبە ئاوا باس کراوە کە: ” ڕادە و ڕێژە و ژمارەی ئەو وتارانەی کە لە ساڵی ۱۳۸۳وە و تا ئێستا لە بابەت کەسایەتی فرەڕەهەندی مامۆستا ئەحمەدیان لە ڕۆژنامە و حەوتەنامە و گۆڤارەکانی کوردستانی ئێران و له لایه‌ن نووسەران و لێکۆڵەرانی بوارە جیاجیاکاندا نووسراوە ، هێندە زۆرە و هێندە بەربڵاوە کە لەو بابەتەوە _ئێستاشی لەگەڵدابێ_ لە نێو زانایانی ئایینی کوردستانی ئێران دا بێ‌وێنە و بێ‌هاوتایە و بێ‌ڕکابەرە. ئەوە خۆی لە خۆی دا هێمای شوێندانەریی لەڕادەبەدەری مامۆستا ئەحمەدیان ـە لە سەر کۆمەڵگای کوردەواری بە گشتی و لەسەر نووسەران و لێکۆڵەران و وێژەران و چالاکانی بواری کەلتوور و ئەدەب و زانست بە تایبەتی . جیا لەوانە مامۆستا ئەحمەدیان بە هۆی دانان و نووسینی ئاسەواری کەم وێنە و ( لە دوو نموونەش دا :”بێ‌وێنە”) لە بوارگەلی ئایین و ئەندێشەی ئیسلامی و فەلسەفە و ئەدەبیات و مێژوو و شەرع و تەفسیری قوڕئان و….وەک پێشەنگێکی پێشڕەو بووەتە هۆی پێکهێنانی شۆڕش و بزووتنەوەیەکی فەرهەنگی و زانستی لە نێو چینی ئایینمەدار و دینخوازی کوردستانی ئێران و لە نێو زانایانی ئایینی دا؛ هەر بەو چەند بۆنەوە دوای بیرکردنەوە و تێڕامان ،هاتمە سەر ئەو قەناعەتە کە گەلێک پێویستە کە کتێبێکی تایبەت و سەربەخۆ بۆ ناساندنی سەرجەم ئاسەوارەکان وبیر و هزری مامۆستا ئەحمەدیان بە شێوازێکی شڕۆڤەکارانە و لێکۆڵینەوەیی بنووسم.”
لە پێشەکی ئەو کتێبەدا هەروەها یەکێکی تر لە هۆکارگەلی سەرەکی نووسینی ئەو کتێبە ئاوا باس کراوە :” مامۆستا ئەحمەدیان جیا لەوەی خاوەن پڕۆژەیەکی چاکسازی بووە لە بواری دین و ئایین دا و لە بەرەی نوێخوازانی دینیی کوردستان لە ئەژمار دێت ، هەروها خاوەن مێتۆد و شێوازی زانستی بووە لە لێکۆڵینەوەکان و نووسینەکانی دا و جیا لەو دوو تایبەتمەندییەی ، هەروەها ڕوانگەیەکی ڕەخنەگرانە و بیریارانە و سەردەمیانەی هەبووە لە زۆربەی کتێبەکانی دا ،کەوابوو جێی خۆیەتی کە ئەم کەسایەتییە بەو تایبەتمەندییانەوە و بە ئاسەوارەکانییەوە تاووتوێ بکرێ و باسی لێ بکرێ و بناسێندرێ و بنرخێندرێ.”
جیا لە پێشەکی کتێبەکە کە ۴۲ لاپەڕەیە ، ئەو کتێبە لەخۆگری دووبەشە ؛ “بەشی یەکەم “لە ژێر ناوی ” شڕۆڤە مێژووییەکان و دیاردە گشتییەکان” کە ئەو بەشە _بەشی هەوەڵ_ خۆی دابەش کراوە بە ۷ فەسڵ؛ فەسڵی یەکەم :فێرگە ئایینییەکانی کوردستان لە سەدی پێشوودا؛ فەسڵی دووهەم: سووکە ئاوڕدانەوەیەک لە سەر ژیانی زانستی و فەرهەنگی مامۆستا ئەحمەدیان (ساڵژمێری ژیانی مامۆستا ئەحمەدیان ؛ شوێن‌وەرگرتنی هزریی مامۆستا ئەحمەدیان لە کەسایەتییەکانی تر) ؛ فەسڵی سێهەم : بیر و کردەوەی مامۆستا ئەحمەدیان ؛ فەسڵی چوارەم : ڕوخساری گشتی ئاسەوارەکان و بەرهەمەکان و لێکۆڵینەوەکانی مامۆستا ئەحمەیان (پۆلێن‌بەندی ئاسەواری مامۆستا ئەحمەدیان ؛ گرینگایەتی ئاسەواری مامۆستا ئەحمەدیان)؛ فەسڵی پێنجەم : جێگە و پێگەی مامۆستا ئەحمەدیان لە ئەدبیاتی کوردی دا ( جێگە و پێگەی مامۆستا ئەحمەدیان لە پەخشان و پەخشانە_شێعر و شێعر و تەنز و چیڕۆک و خۆشنووسی دا)؛ فەسڵی شەشەم: نوێکردنەوەی بەڵێن و وادەی مامۆستا ئەحمەدیان لەگەڵ ئیمامی شافیعی ( نرخاندن و هەڵسەنگاندنی کتێبی” تجزیە و تحلیل زندگانی امام شافعی” ؛ فەسڵی حەوتەم : تەفسیری قوڕئان و قوڕئانناسی و لێکۆڵینەوەکانی قوڕئانیی مامۆستا ئەحمەدیان.
ئینجا “بەشی دووهەم” ـی ئەو کتێبە کە لەژێری ناوی:” جێگە و پێگەی جیهانیی کتێبە شاکارەکانی”سیمای صادق فاروق اعظم” و ” سیرتحلیلی کلام اهل سنت”، ئەو دوو کتێبە هەرمان و شاکارەی مامۆستا ئەحمەدیان بە وردی و بابەتیانە و شڕۆڤەکارانە و لێکۆڵەرانە دێنێتە ژێر تیشکی هەڵسەنگاندن و نرخاندن و بەراوردکردن. “بەشی دووهەم” لەخۆگری ۲ فەسڵە بەم ناوانەوە؛فەسڵی هەوەڵ:”جێگە و پێگەی جیهانیی “سیمای صادق فاروق اعظم( شڕۆڤەی ڕەخنەکارانەی ناوەڕۆک و دەقی “سیمای صادق فاروق اعظم”؛ هەروەها فەسڵی دووهەم :” جێگە و پێگەی جیهانیی “سیر تحلیلی کلام اهل سنت” ( گەشە و نەشە و هەڵکشان و داکشانە مێژووییەکانی کەلامی ئەشعەری لە ڕابرددودا؛ ئاوڕێک لە بارودۆخی کەلامی ئەهلی سونەت لە دونیای ئەوڕۆدا ؛ بیروڕای مامۆستا ئەحمەدیان لە بابەت جیاوازییەکانی بیر و بۆچوونی کەلامیی موعتەزیلە و ئەشاعەرە و سەلەفییەکان ؛ بیر و ڕای مامۆستا ئەحمەدیان لە بابەت هاوبەشییە ئەخلاقییەکانی موعتەزیلەکان و…..).
علّامه مُلّا عبداللّه احمدیان
ناسر عەلیار ، له شوێنێکی ئەم کتێبەدا دەڵێ:” مامۆستا ئەحمەدیان مایەی شانازیی کۆمەڵگای کورد بە گشتی و جەماوەری زانایانی ئایینی و فێرگە ئایینیییەکانە بە تایبەتی و هەروەها هۆی بەخۆخوڕین و شانازیی چینی لێکۆڵەر و نووسەر و وێژەر و بیریار ی کوردە بە تایبەتی‌تر ! من لەو کتێبە دا مامۆستا ئەحمەدیانم وەک هێما و وێنەی یەکێک لە بیرمەندان و پێشەنگانی ڕاستەقینەی بیر و هزری چاکخوازیی سەردەمیانە و نوێخوازانەی ئایینی لە کوردستان باس کردووە”.
! ئەم بابەتە تایبەتە بە ماڵی کتێبی کوردی و بڵاوکردنەوەی بە ئاماژەدان بە سەرچاوە ڕێگە پێدراوە.
